آدمکش امریکایی

                                                                                                 پنجشنبه ۴ امرداد ۱۳۹۷

      

فیلم آدمکش امریکایی اوّلین فیلمی است که در دوره‌ی ترامپ به صورت جدّی به رابطه‌ی ایران و بمب هسته‌ای می‌پردازد. فیلم از لحاظ داستانگویی همان محصول همیشگی هالیوود است با تأکید آشنا بر فردگرایی و فردمحوری که حتّی میهن‌دوستی قهرمان پس از ایجاد انگیزه‌ی انتقام در او شکل می‌گیرد و مدام از فرمان مافوق سرپیچی می‌کند؛ مافوقی که خود با مافوقش درگیر است و ضدّقهرمانی که به نحوی دیگر انتقام مهمترین پیش‌رانه‌ی اوست.

تمام فیلمهای هالیوودی که با استفاده از ابزار نظامی یا درباره‌ی نیروهای نظامی ساخته می‌شود با نظارت و مشورت وزارت دفاع امریکاست که مستندهایی نیز در این باره وجود دارد. پس به رغم اینکه نمی‌توان مانند تئوریسین‌های وطنی یک فیلم را نظر یا بیانیّه‌ی هالیوود درباره‌ی یک مسأله دانست،‌ آن‌چنان نیست که خطّ قرمزهای حکومت مراعات یا احیاناً پیامهایی مخابره نشود. وجه سوّم هم ارجاعهای ناخودآگاه به موضوعات مختلف است که نظر و دیدگاه بخشی از جامعه‌ی امریکا را درباره‌ی ایران بازتاب می‌دهد. به بخشی از آن اشاره می‌کنم.

۱. در این فیلم برای اوّلین‌بار شاهد رابطه‌ی مقامهای ایران و امریکاییم. البتّه برای آگاهان واضح است که هیچ دو کشوری در جهان به ویژه آنکه دشمن هم باشند بدون تماس با هم نیستند. مقامهای ایران و اسرائیل نیز با هم در تماسند ولی تلاش می‌کنند که مثلاً در دادوستد اطلاعات دست بالا را داشته باشند. مثلاً اطلاعات سوخته بدهند یا اطلاعات کم‌ارزش‌تر را با اطلاعات باارزش‌تر مبادله کنند. همین اواخر نیز درباره‌ی حضور ایران در سوریه با هم ملاقات داشتند. اینکه ایران وامریکا با هم رابطه داشته باشند کاملاً عادی است ولی نمایش آن در یک فیلم امریکایی به چه منظور است؟ عادی‌کردن آن برای مردم؟ احترام‌گذاشتن به رقیب؟ هرچه هست نمایش آن اتّفاقی صرفاً داستانی به نظر نمی‌‌آید چون بدون آن هم داستان فیلم پیش می‌رفت.

۲. هر کسی که اندک اطلاعی درباره‌ی ایران فعلی داشته باشد، می‌داند وزیر دفاع یا رئیس نیروهای مسلّح در مسأله‌ای مانند موضوع هسته‌ای تقریباً هیچ‌کاره‌اند. اینکه فیلم امریکایی به عمد ژنرال رستمی را بزرگ می‌کند و او را تا حدّ نامزدی ریاست‌جمهوری بالا می‌برد و نه مثلاً کسی را با جایگاه سلیمانی، اصلاً تصادفی نیست. همینطور تک‌روی بهروز (وزیر دفاع) و دودستگی درون حاکمیّت درباره‌ی  برجام. چرا؟ چون نمی‌خواسته سربه‌سر سپاه بگذارد؟ ترجیح می‌دهد ارتش را طرف معامله بداند؟ یا تنها ارتش به رسمیّت می‌شناسد؟ تمام این احتمالات جای بررسی دارد.

  

۳. مأمور زن اطلاعاتی ایران تا درون ساختار اطلاعاتی امریکا نفوذ می‌کند. اوّلاً تصوّری که هالیوود پیش از این از زن ایرانی نشان می‌دهد زمین تا آسمان با این دختر زبرو زرنگ متفاوت است. دوّم اینکه رخنه‌ی ایران تا درون سیا از آن باجهایی است که به‌سادگی ممکن نیست به یک کشور رقیب داده شود. حتّی پس از لورفتن هویّت دختر (با بازی شیوا نگار بازیگر ایرانی-کانادایی) باز هم با قهرمان فیلم همکاری می‌کند و دایی او افسر ارشد اطلاعاتی ایران از دوستان نزدیک استاد و مربّی قهرمان فیلم است. ایرانیان در این فیلم افرادی مستقل، تأثیرگذار و باهوشند که به نزدیکی اهداف خود می‌رسند و پایان فیلم نیز رستمی دست بالا را دارد.

  

۴. ضدّقهرمان فیلم امریکایی است. در واقع مزدوری امریکایی است که به خدمت ایرانیان درآمده و فارسی هم حرف می‌زند. این را به حساب چه بگذاریم،‌ آیا نهایتاً می‌گوید که مگر یک امریکایی بتواند به امریکا صدمه بزند؟ (مشابه برخی تئوری‌های توطئه‌گونه درباره‌ی یازده سپتامبر) یا نه باز هم امتیازی دیگر به ایرانیان است که از بمب روسی تا مأمور ناراضی امریکایی را به استخدام خود درمی‌‌آورند؟

 

۵. مهمترین مسأله در فیلم این است که به‌رغم تبلیغات اسرائیل و بخشی از امریکاییان، دست‌یابی ایران به بمب در فیلم خارج از مرزهایش است؛ در حالیکه تأکید گروههای پیش‌گفته بر این بود و هست که ایران در داخل مرزها به دنبال غنی‌کردن اورانیوم و تولید بمب است. پس با این وصف برجام موّفق بوده که حالا بخشی از حاکمیّت به دنبال دزدیدن پلوتونیوم از روسیه‌اند.

قتل ضدّقهرمان به دست قهرمان -درحالیکه به وضوح از او قدرتمندتر است- بسیار ساده‌لوحانه می‌نماید،‌ همچنین قرارگرفتن قهرمان در آسانسور رستمی که به شوخی شبیه است. جلوه‌های ویژه‌ی صحنه‌ی انفجار پایانی فیلم تنها جایی است که سطح فیلم را اندکی ارتقا می‌دهد و هیجانی به فیلم می‌بخشد. در عالم خارج انفجاری در ایتالیا رخ نداده است که تأکیدی عامدانه بر تخیّلی‌بودن ماجراهای فیلم است برخلاف آنکه مثلاً قهرمان می‌توانست شمارشگر بمب را از کار بیندازد. برعکس برداشت بسیاری پیرامون ترویج «ایران‌هراسی» در اینگونه فیلمها، به نظرم نشان‌دادن ایرانیان کنشگر،‌ هدفمند، باهوش و توانا از این موج می‌کاهد. کسی شعار نابودی امریکا را در فیلم هالیوودی جدّی نمی‌گیرد و هراس جایی شکل می‌گیرد که جهل از حریفی ناشناس حکم‌فرما باشد نه افرادی ملموس که درست با همان قواعد امریکاییان بازی می‌کنند.