چین، روسیه و جزایر سه‌گانه

                                                                                                                     جمعه ۲۳ تیر ۱۴۰۲

   

گسترش نفوذ شرق به خاورمیانه گذشته از قدرت‌ روبه‌رشد اقتصادی چین که به دنبال خود افزایش قدرت سیاسی را هم در پی داشت، دست‌کم دو علّت دیگر هم دارد: انفعال امریکا به ویژه در دوره‌ی بایدن سپس افزایش آگاهی سیاسی کشورهای منطقه در بازی با کارتهای شرق و غرب برای جلب منافع بیشتر. این کار را ابتدا ترکیه به عنوان عضوی از ناتو آغاز کرد و به قیمت کنار گذاشته‌شدن از پروژه‌ی ساخت جنگنده‌ی اف-۳۵، پدافند روسی را وارد کرد و در ادامه خیلی بیش از پیش به روسیه نزدیک شد. آنگاه کشورهای عرب منطقه به ویژه عربستان در چرخشی حیرت‌آور پای چین و روسیه را به محاسبات خود باز کردند. حالا هم شرکای سیاسی-اقتصادی بیشتری دارند و هم غرب برای از دست ندادن نفوذ خود باید فکری بکند و امتیازی بدهد. این چرخش با آنچه ما از اصطلاح نخ‌نماشده‌ی «کشورهای تحت سلطه‌ی امریکا» می‌دانستیم فرسنگ‌ها فاصله دارد.

  

آنچه جواد ظریف چندی پیش در نفی ضدّروس و ضدّامریکا بودن گفت از بدیهیات علم سیاست است. یعنی اگر کسی در نفی ضدّامریکابودن سخن می‌گوید باید مراقب باشد که به ضدّروس -و حتّی ضدّ چین یا هر ضدّ دیگری- تبدیل نشود (کاری که الآن خیلی‌ها دارند می‌کنند). در سیاست نه دوست مطلق هست و نه دشمن مطلق؛ اگر با کشوری دوست شدیم مراقب باشیم تمام تخم مرغ‌هایمان را در سبدش نگذاریم و اگر از کشوری دشمنی دیدیم جوری برخورد نکنیم که راه بازگشت را ببندیم. ظریف جرأت نکرد و گرنه در نفی ضدّاسرائیل بودن هم سخن می‌گفت. در ماجرای فلسطین یک طرف مظلوم و یک‌طرف ظالم است؟ قبول. با دفاع مشروع و معقول از مظلوم، ظالم را پشت مرزهای مورد توافق سازمان ملل برانیم نه اینکه خواستار نابودی آن شویم. با این دیدگاه می‌توان دید که سیاستهای نظام و رهبرش تا چه حد منافع ملّی را زیر پا گذاشته و به مردم آسیب زده است.

 

دو بیانیّه چین و روسیه با کشورهای عربی درباره‌ی جزایر سه‌‌گانه اتّفاقاً خیلی هم می‌تواند سودمند و درس‌آموز باشند تا ببینیم کجای کار را غلط رفته‌ایم و به خود بیاییم. برای نشان‌دادن واکنش اصولی به چین و روسیه نیز احضار سفیر و مواردی از این دست کارهایی سطحی و نمایشی است؛ کافی است نظام اندک حرکتی به سوی غرب بکند یا نشان بدهد که به احیای برجام یا هر گونه رابطه‌ی توأم با تعادل و احترام با غرب تمایل دارد تا چین و روسیه حساب کار دستشان بیاید. حتّی با رفع تحریمها نیز چین و روسیه فاقد آن فناوری‌اند که به ایران مثلاً در استخراج برخی منابع نفتی کمک کنند. استفاده از فرصت دولت بایدن و برخی کشورهای غربی مانند فرانسه بهترین فرصت برای اصلاح این به‌اصطلاح «نگاه به شرق»ی است که به «تکیه به شرق» بدل شده است. این حرفها طبعاً نیازمند گوش شنوایی است که خیلی بعید می‌دانم در نظام وجود داشته باشد.