صورت‌بندی مسئله‌ی «ایران اتمی»

طرحی پیشنهادی برای فهم بهتر موضوع                                                       دوشنبه ۲۶ دي ۱۳۹۰

           

با توجّه به فشارهای بین‌المللی و تحریمهای روزافزون که به تورّم شدید و بیان تعابیری چون شعب ابوطالب و جنگهای بدر و خیبر و جز آن انجامیده و کسانی وعده‌ی تورّم هفتاد درصدی و قحطی پیش رو را داده‌اند، بررسی مسئله‌ی «ایران هسته‌ای» ضرورتر از هر زمان دیگر به نظر می‌رسد. به گمان من هم برخی پرسشها هستند که درست طرح نمی‌شوند و هم به اجزای صورت مسئله جداجدا پرداخته می‌شود؛ پس ارائه‌ی نقشه‌ای منسجم -هرچند بسیار مختصر- از کلّ مسئله برای فهم آن حیاتی است. الگوی زیر، پیشنهاد من برای ربط مسائل به هم و تلاش برای درآمدن از انفعال تئوریک در این رابطه است. بدیهی است که این تنها آغاز راه است و نقد آن با ویژگیهایی چون ایمان به دادوستد فکری، به‌کارگیری عقلانیّت مستقل، ملّی دیدن موضوع (نه جناحی یا ایدئولوژیک) بسیار لازم است. قطعاً بسیاری از مراحل استنتاج زیر بر اساس ظنّ و گمان است ولی من بین بسنده‌کردن به مدارک موثّق - که به نوشتن مطالب آشنای چند وقت اخیر می‌انجامد- و ارائه‌ی یک مجموعه‌ی سازوار بر اساس گمانهایی که دارای بیشترین درجه‌ی اطمینان هستند و قدرت تبیین ماوقع و پیش‌بینی آینده را بدهند، راه دوّم را برگزیدم. ارائه‌ی یک الگو یا نقشه جز با اجمال و اختصار ممکن نیست و گرنه هر کدام از بندهای این نوشته می‌تواند موضوع یک نوشته یا سلسله نوشته‌ی مستقل باشد ولی آنچنان که افتد و دانی، متون بلند یا ادامه‌دار در دنیای وب، متنهایی برای نخواندن هستند.

از نویسندگان وبلاگهای بامدادی، پیام ایرانیان، معمّای مردان رقصان، چرخ‌ و فلك و به همين سادگي می‌خواهم، طرح زیر (درستی پرسشها، پاسخها و توالی و ترتیب آنها) را در صورت تمايل بررسی کنند. از دیگر خوانندگان هم – حتّی با داشتن فاصله‌ی فکری زیاد-  می‌خواهم درستی یا نادرستی این الگو را در وبلاگ خود نقد کنند یا همینجا نظر بگذارند. جدّی و ملّی بودن موضوع مانع می‌شود که آنرا بازی وبلاگی یا چیزی شبیه به آن بدانیم. متأسّفانه ما تا کارد به استخوان نرسد، به فکر چاره نمی‌افتیم و حالا به نظر می‌رسد که داریم به چنین روزی نزدیک می‌شویم.
          

۱-علّت فشارهای بین‌المللی اخیر بر ایران چیست؟

رهبر نظام بر آن است که تفاوت و تقابل عقیدتی و ایدئولوژیک ایران و غرب یا اسلام و دنیای مدرن علّت اصلی این امر است. وی در گفتگو با دولت خاتمی به آنها گفته بود که اینها قصد به تسلیم‌کشاندن ما را دارند، اگر در مسئله هسته‌ای کوتاه آمدیم، فردا سراغ حقوق بشر، تروریسم یا موارد دیگر می‌روند که ما آنجا آسیب‌پذیرتریم، ولی درباره‌ی اين امر ما می‌توانیم حمایت مردمی را با خود داشته باشیم و ایستادگی کنیم. (هردو مورد تحلیل او نادرست است، دنیای سیاست دنیای دادودستد یا برخورد منافع است، اگر عقاید در این میان نقشی داشته باشد- که دارد- به خاطر تأثیری است که بر منفعت‌خواهی کشورها می‌گذارد و نه به عکس. پتانسیل پرونده اتمی برای برخورد جامعه جهانی با یک کشور بسیار زیاد است؛ نمونه‌های لیبی، عراق و کره شمالی را به یاد بیاوریم. ولی نقض حقوق بشر یا حمایت از یک گروه مانند حزب‌الله و موارد دیگر کار را به حصر اقتصادی یا حمله‌ی نظامی نمی‌کشاند.)

منتقدان نظام می‌گویند ایران سی سال است که خلاف منافع امریکا در منطقه عمل می‌کند، با توجّه به پنهان‌کاریهای ایران، پرونده‌ی هسته‌ای مورد مناسبی برای فشار بر ایران و مهار آن است.

تحلیل دوّم گرچه عقیده را اصل نمی‌داند ولی در بهانه دانستن مسئله‌ی اتمی مانند مورد اوّل است. من به دلایلی که به تدریج خواهد آمد و با تأکید بر اینکه دنیای سیاست دنیای کشاکش منافع است نه عقاید، صرفاً ترجیح می‌دهم خود مورد پرونده‌ی اتمی را علّت اصلی بدانم، نه برخورد عقاید را و نه جهت‌گیری اصلی سیاسی حکومت.
           

-۲ آیا ایران واقعاً به دنبال سلاح هسته‌ای است؟
رسانه‌های نظام می‌گویند ایران به دنبال استفاده‌ی صلح‌‌آمیز از مسئله‌ی اتمی است، و کاربرد آن را حرام می‌داند.( گزاره‌ی اوّل درست است ولی منافاتی با این ندارد که ایران به دنبال هر دو جنبه‌ی نظامی و غیرنظامی با هم باشد و گزاره‌ی دوّم هم منافاتی با تولید و انباشت آن ندارد).
منتقدان نظام بر یک نظر نیستند. اکثر آنها شک و ابهام دارند. بعضی حتّی داشتن آن را لازم می‌دانند یا برخی این موضوع را صرفاً به خاطر اینکه با جمهوری اسلامی مشکل دارند با لحنی انتقادآمیز دنبال می‌کنند. عدّه‌ای هم بین اتّخاذ تصمیمی بین وطن‌گرایی و انتقاد از نظام حاکم مردّدند و اظهارنظر صریح نمی‌کنند و بسیاری از ترس نبود مدارک کافی از گمانه‌زنی نیز می‌پرهیزند.
امّا به چند دلیل از دید من ایران به احتمال قریب به یقین دارای سلاح اتمی است:
الف: از دید کسانی که هنوز معیار قدرتمندی را در نیروی نظامی می‌بینند، منطق نظامی می‌گوید که با توجّه به دارا بودن اسرائیل، داشتن سلاح اتمی دارای توجیه است. یکی از مقامهای اسرائیلی نیز گفته بود که ایران به دنبال سلاح اتمی است چون خود ما هم اگر جای آنها بودیم همین کار را می‌کردیم.
ب. به گفته‌ی پاکستانیها، رهبر ایران در زمان خاتمی شمخانی را برای خرید سلاح اتمی به پاکستان فرستاده بود. پس قصد تصاحب این سلاح را دستکم در یک مقطع زمانی داشته است. اگر نتوانسته باشد از پاکستان بگیرد، چرا از کره شمالی نگرفته باشد؟
ج. قرینه‌هایی مانند تأکید ایران بر حرمت «کاربرد»( و نه تولید) آن، اخباری جسته‌وگریخته مبنی بر آوردن چند کلاهک هسته‌ای به ایران از جمهوریهای تازه‌استقلال یافته از شوروی و انتقال برخی دانشمدان این کشورها به ایران و خودداری ایران از بازدیدهای دائم و گسترده از تأسیسات اتمی این گمان را به اطمینان نزدیکتر می‌کند. حتّی اگر بپذیریم که آژانس اتمی خواهان بازدیدها و نظارت بیش از حدّ قانونی است، ایران با پذیرش آن هم می‌توانست از تحریمها رهایی یابد و هم دارای نیروی اتمی سالم شود. چرا بازدیدها را متوقّف کردند؟

-۳ صرف نظر از نظامی بودن یا نبودن فعّالیّتهای ایران، آیا تعطیلی آنها عاقلانه بود یا نه؟
رهبر نظام می‌گوید: نه، این کار بارها در زمان خاتمی صورت گرفته بود ولی بی‌نتیجه بود. (منتقدان نظام نظر مشخّصی ندارند(
من بر آنم که هر عملی در دنیای سیاست با احتساب هزینه و منافع آن سنجیده می‌شود. ایران برای توسعه‌ی توان برداشت نفت و گاز به سرمایه و همکاری شرکتهای خارجی نیاز دارد که الآن از این جهت هم در مضیقه است و این تنها گوشه‌ای از هزینه‌های موجود است. از طرف دیگر ایران در آستانه‌ی ثبت قراردادهای مهمّی در منطقه از بازی کنار گذاشته شد. با صدور گاز از جنوب به هند و پاکستان – و بنا به گفته‌ی برخی مقامات چین و کره- و ردشدن خطّ لوله نفت آذربایجان از شمال و دو خطّ لوله گاز ترکمنستان به آسیا و اروپا و جز آن، ایران ده سال بعد بسیار قویتر و امکان زیر فشارگذاشتن آن کمتر می‌شد( به یاد بیاوریم امتیازگیری روسیه و ترکمنستان را از اوکراین و ایران با قطع صدور گاز؛ کاری که در مورد نفت تقریباً نشدنی است). پس می‌توانست به هنگام لزوم، فعّالیّتهای غنی‌سازی را از سر بگیرد.

  -۴آیا امریکا و ديگر كشورها می‌دانند که ایران سلاح اتمی دارد؟
نظام در ظاهر می‌گوید: نه؛ آنها دلیلی ندارند. امّا در خفا -از ديد من- می‌داند که می‌دانند. دادوستد اطّلاعاتی بین محافل امنیّتی ایران با کسانی که آنها را دشمن می‌خواند مانند امریکا و اسرائیل دائمی است و این گونه قطع روابط در آن سطح بی‌معناست. صرف نظر از بازیهای تبلیغاتی سطحی مانند طرح ترور سفیر عربستان یا ادّعای دستگیری جاسوس ایرانی-امریکایی، تقاضاهای صریح در گفتگوهای امنیّتی طرح می‌شوند.
طبعاً من نیز معتقدم که آنها می‌دانند. زیرا فشار بر کشوری مانند ایران اگر صرفاً به دنبال استفاده غیرنظامی از نیروی اتمی باشد، می‌تواند به نتیجه‌ی عکس بینجامد. حمله به عراق هرچند با اتّهام دروغین داشتن سلاحهای کشتار جمعی بود (به علاوه‌ی سابقه‌ی اشغال کویت و تهدید توخالی صدّام به تولید سلاح اتمی) امّا ایران با توجّه به وضعیّت سیاسی و جمعیّتی و پهناوری خود اشغال‌پذیر نیست. از طرفی اگر قرار باشد با اتّهامی واهی، وضعیّت ایران مانند کره شمالی شود، ایران خواهد گفت حالا که بدون داشتن سلاح اتمی قرار است سختی بکشیم، چرا واقعاً آن را نداشته باشیم؟ اینطور هم به منطق نظامی که بالاتر نوشتم عمل می‌شود و هم امکان تغییر رژیم به شکل لیبی یا عراق از بین می‌رود.
تغییر رژیم در ایران دو وجه دارد، امریکا - برعکس پندار بسیاری از ایرانیان زیادی خوش‌بین- کاری با دموکراسی در ایران ندارد بلکه به دنبال تغییر رویکرد منطقه‌ای این کشور است و تغییر رژیم گامی در آن جهت است. از طرفی، محتملترین بدیل نظام فعلی، یعنی همفکران موسوی، نه در سیاست منطقه‌ای تابع امریکا هستند و نه تعطیلی فعّالیّتهای اتمی را می‌پذیرند (این را فرید زکریا نيز همین اواخر یادآوری کرده بود). فشار بی‌دلیل بر ایران غیراتمی می‌تواند از ایران کشوی دارای سلاح اتمی بسازد. امریکا و کشورهای دیگر- حتّی چین نزدیک به کره‌شمالی و روسیه- به احتمال قریب به یقین می‌دانند که ایران در مقیاس کوچک توانسته دارای سلاح اتمی شود یا دستکم به دنبال آن است. فقط درباره‌ی شیوه‌ی برخورد با ایران توافق ندارند.

-۵ اگر می‌دانند چرا دلایل خود را رو نمی‌کنند و فقط با سیاست و اقتصاد جلو می‌آیند؟
طرح اصلی بحث از اینجا آغاز می‌شود:
هسته‌ای شدن ایران به یک چیز بستگی دارد، به یک رویداد که اگر جلو آن گرفته شود، جلو ایران هسته‌ای هم گرفته می‌شود و دلیل مدارای جامعه‌ی جهانی با ایران همین است. «آزمایش هسته‌ای» هم نقطه‌ی آغازی بر اعلام واقعیّتی به نام ایران هسته‌ای است وهم نقطه‌ی پایانی بر کشاکش هسته‌ای‌ ایران. از آنجا که بر خلاف دگم‌های بسته‌ی نظام ایران که حتّی مفهومی موقّتی مانند «انقلاب «را بیش از سی سال کش می‌دهد، هیچ امر ثابتی جز کسب منفعت در امور بین‌الملل وجود ندارد. به فرض که ایران آزمایش هسته‌ای را انجام می‌داد/بدهد پس از مدّتی واقع‌بینی سیاسی شروع می‌کند که ایران هسته‌ای را بپذیرد. حتّی در این چند ساله برخی سیاستمداران امریکایی یا اسرائیلی چنین امری را بیان کرده بودند که ما با ایران اتمی هم کنار می‌آییم. پس از اعلام رسمی دارابودن بمب اتمی دو راه پیش روی ایران است، یکی الگوی پاکستان و دیگری الگوی کره‌شمالی. پاکستان هرچند مواضع ایدئولوژیک ایران را ندارد امّا به هرحال كشوری مسلمان است امّا با استفاده از شرایط خطیر منطقه و نیاز امریکا برای دستیابی به افغانستان، اتمی‌شدن خود را اعلام کرد و در ازای ارائه‌ی بعضی خدمات، هم برخی وامهایش بخشیده شد و هم مسئله‌ی اتمی‌شدنش کمابیش مسکوت ماند. امریکا با پاکستان تا همین الآن نيز در مواردی مانند حمله به نیروهای طالبان و شکار بن‌لادن مانند یک کشور مستعمره رفتار می‌کند و این روند ادامه خواهد یافت. ایران نمی‌تواند مانند پاکستان شود پس تنها الگوی باقیمانده سرمشق کره‌شمالی است ولی امریکا به هیچ عنوان کشور یاغی دیگری را تحمّل نخواهد کرد. یک تصمیم‌ دیوانه‌وار در کره‌شمالی همین حالا نیز ممکن است به فاجعه منجر شود. منتقدان نظام تا کنون بیشتر کره‌شمالی را از جهت حکومت دیکتاتوری آن بررسیده‌اند و کمتر از جهت نامطلوب بودن آن برای امریکا.
با این مقدّمه تا زمانی که ایران اتمی شدن خود را اعلام نکرده می‌توان- صرف‌نظر از اینکه صرفاً برنامه‌ای نیمه‌کاره باشد یا به تولید سلاح انجامیده باشد- با فشار دیپماتیک و تحریم یا حمله‌ی هوایی محدود به مراکز هسته‌ای یا حصر به همراه حمله‌ی گسترده به نیروهای نظامی ایران را تسلیم کرد (به ترتیب مانند لیبی در زمان قذّافی، عراق در سال ۱۹۷۹ و عراق پس از حمله به کویت)؛ امّا پس از آزمایش اتمی دیگر جایی برای کتمان نمی‌ماند، پس روند فعلی ادامه می‌یابد. راه عاقلانه برای آنها این است که در دادوستد پشت‌پرده، ایران را راضی کنند که دست از برنامه‌ی نظامی خود بردارد.

-۶ چرا نظام ایران تا کنون «آزمایش هسته‌ای» را انجام نداده است؟
الف. ایران عضو ان‌. پی. تی است و نمی‌توانست چنین کند. تكذيبهای گذشته‌ی ايران، كار را سختتر هم كرده است.
ب. فراموش نکنیم که اسرائیل با وجود اینکه عضو ان. پی. تی نیست به دلیل رهایی از فشارهای احتمالی هم جز برخی اظهارنظرهای جسته و گریخته هیچ‌گاه به صراحت اعلام نکرده که بمب اتمی دارد. اعلام ایران می‌توانست بهانه به دست اسرائیل بدهد که دست به عمل متقابل بزند.
ج. با فرض هم‌رأی بودن با سران نظام، این فقط یک اشتباه استراتژیک بوده است.

-۷ آیا ایران به فشارها تن خواهد داد یا نه؟
از دید من فعلاً خیر. نوع سیاست «چوب و پیازی» که ایران را شش سال بیشتر درگیر جنگ با عراق کرد، تنها با کنش هاشمی رفسنجانی و واقع‌بینی دیرهنگام آیت‌الله خمینی ممکن بود و چنین اموری فعلاً وجود ندارند. رهبر نظام به هیچ وجه اهل کوتاه آمدن- لااقل در شرایط فعلی- نیست. تحلیل وی و اطرافیان وی از قدرت نظام و ایران در منطقه نیز بسیار مبالغه‌آمیز است و امکان تصمیم‌گیری درست را از آنها می‌گیرد.

-۸ عاقبت این کشاکش چه خواهد بود؟
روند پیشرفت امر به ترتیب به صورت زیر است:
الف. فشار دیپلماتیک و آغاز تحریمها، که ظاهراً چندی است که به پایان رسیده است.
ب. گسترده‌شدن تحریمها و اخطار عملی. این مرحله در پایان جنگ ایران و عراق با حمله به اسکله‌های نفتی، دو ناو سهند و سبلان و به خصوص ساقط کردن ایرباس نتیجه داد. تحریمهای کمرشکن و ترور بعضی افراد نشان می‌دهد که ما الآن در همین مرحله هستیم. این ترورها فقط یک نشانه است نه تلاش برای جلوگیری از هسته‌ای‌شدن ایران چون آنها یا استادان عادی دانشگاه یا مسؤولان نه چندان مهم مرتبط با موضوع بوده‌اند. تلاش تبلیغاتی نظام حاکم بر ایران برای «دانشمند هسته‌ای» نشان‌دادن آنها را می‌توان درک کرد ولی اینکه منتقدان به این مسئله دقّت نمی‌کنند، جای شگفتی دارد.
ج. حمله‌ی محدود به تأسیسات اتمی (به همراه تهدید بیشتر(
د. حمله‌ به اهداف نظامی (و نابود شدن نیروی دریایی و هوایی در مدّت چند روز(
برای ادامه‌ی این روند می‌توان حمله به دیگر تأسیسات زیربنایی را نیز فرض کرد که به نظر من با توجّه به اینکه مرحله‌ی دوّم نیز نتیجه نداده است، اگر ایران کوتاه نیاید، وقوع بند سوّم کمابیش حتمی است و گمان می‌کنم که این پایان ماجرا خواهد بود؛ تسلیم ایران و آخرین لحظات حیات نظام ولایی.

-۹ ایرانیان منتقد چه رویکرد داخلی را برای مسئله‌ی هسته‌ای درست بدانند؟
پاسخ بسته به این است که طرفدار سلاح اتمی باشیم یا نه، و اینکه ایران در چه مرحله‌ای باشد. از دید من توقّف در همین مرحله، بهبود روابط با امریکا و دادن تضمینهای لازم برای غیرنظامی بودن بقیّه‌ی فعّالیّتها و مسکوت گذاشتن اصل موضوع، بهترین راه است.
چرا از دید من گسترش فعّالیّتهای اتمی برای ایران مناسب نیست؟
یک. ایران دارای ذخایر گسترده‌ی نفت و گاز است که تا پایان یافتن آنها می‌توان به منابع جایگزین دیگری فکر کرد.
دو. اعتبار خود انرژی اتمی به عنوان یک انرژی مطمئن- خصوصاً پس از سانحه‌ی اخیر ژاپن – رو به افول است. برخی کشورهای پیشرفته در پی پایان دادن یا کاستن از استفاده از این انرژی هستند.
سه. قدرت در دنیای گذشته دنیای، قدرت نظامی بود، در دنیای فعلی دنیای برخاسته از فنّاوری و در دنیای آینده یا عصر اطّلاعات از تولید فکر. حتّی در صورت داشتن تقابل یا جنگ، نوع جنگ آینده هم فرق می‌کند که یک نمونه‌ی ابتدایی و کوچکش را در حمله‌ی ویروسی به تأسیسات اتمی ایران دیدیم.
چهار. حمله‌ی نظامی خارجی در چند سال اخیر به کشورهایی بوده که یا درگیر جنگ داخلی بوده‌اند یا به کشور مجاور حمله کرده‌اند یا منشأ حملات تروریستی در کشورهای دیگر بوده‌اند. هیچ نظام پایدار و مستقلّی نیاز به نیروی اتمی ندارد. دشمنی اغراق‌آمیز ایران با اسرائیل، بیش از آنکه ریشه در واقعیّات داشته باشد، ایدئولوژیک و افراطی است. ایران دارای مرزهای مشترک با اسرائیل نیست و استفاده از نیروی اتمی در برابر حماس یا حزب‌الله در مجاورت اسرائیل نیز ممکن نیست. حتّی استفاده‌ی امریکا از بمب اتم در جنگ با ژاپن حاصل ماجراجویی برخی فرماندهان امریکایی بود و ژاپن همان زمان نیز در آستانه‌ی شکست در جنگ بود.
پنج. در صورت پیشرفت در فنّاوری، ایران هر زمان كه بخواهد می‌تواند سلاح اتمی بسازد. ژاپن چند سال پیش در برابر چین گفت که در صورت لزوم، ساخت سلاح اتمی برای این کشور در مدّت کوتاهی ممکن خواهد بود.
صدّام در صورت هدرندادن سرمایه‌های خود در دو جنگ بی‌حاصل، هم رهبر ثروتمندترین و پیشرفته‌ترین کشور منطقه می‌شد و هم تولید سلاح اتمی برای وی از آب خوردن هم راحت‌تر بود امّا با نادانی از این کشور یک ویرانه ساخت. ایران در صورت پافشاری بر ادامه‌ی فعّالیّتهای هسته‌ای در یک مقیاس کوچکتر راه عراق را خواهد رفت امّا راه ژاپن (یعنی تنها قربانی بمب هسته‌ای) توصیه‌پذیرتر است. (و فراموش نکنیم که همین عراق نیز تا به کویت حمله نکرد، هدف حمله‌ی نظامی قرار نگرفت.(
شش. ایران ِدارای بمب اتمی، دو راه دارد یکی راه پاکستان و یکی راه کره‌شمالی:
راه پاکستان، اعلام دارابودن آن است به علاوه‌ی همراهی با سیاستهای امریکا برای در امان بودن از عواقب آن که این گزینه با توجّه به تقابل ایران و امریکا ممکن نیست. پس تنها راه کره شمالی می‌ماند (و گرنه از آنجا که ایران اعلام رسمی داشتن بمب اتمی نکرده، به احتمال زیاد یکی از موارد پاسخ به پرسش هشت اتّفاق می‌افتد). اگر ایران به دنبال سلاح اتمی باشد، بهتر است دست از سیاست کجدارومریز بردارد و یا با نظر به برخی سخنان اسرائیلیان و یا با توجّه به فشارهای موجود (که اتمی بودن یا نبودن ایران فرقی نمی‌کند) اوّلین آزمایش اتمی را انجام دهند و عواقبش را هم بپذیرد چون با ادامه‌ی این روند نه اتمی خواهد شد و نه دستاورد دیگری خواهد داشت. امّا در آن صورت بدل به یک کشور منزوی، فقیر ولی اتمی خواهد شد.

-۱۰  ایرانیان منتقد چه رویکرد خارجی را برای مسئله‌ی هسته‌ای درست بدانند؟
الف. آگاهی‌بخشی به همه ایرانیان از چگونگی روند امور حیاتی است. از دید من، نه ایرانیان درون کشور درك و تصوّر واضحی از آنچه اتّفاق می‌افتد دارند و نه حتّی بعضی منتقدان – از آن جهت که مسئله را ملّی می‌بینند- تفسیر و تحلیل مناسبی از کلّ مسأله دارند.
ب. صحبت و نصیحت حاکمیّت به اینکه این روند به ضرر خودش است.
ج. تلاش منتقدان نظام برای ارتباط با جامعه‌ی جهانی. این بند بسیار حسّاس است و به راه رفتن بر لبه‌ی تیغ می‌ماند چون هم از یک‌طرف باید جلو بلهوسی یک نظام خودکامه گرفته شود و هم تحریم یا حمله‌ای که اوّلین قربانیان آن فرودستان جامعه هستند، تأیید نشود (گرچه به تضعیف شدید نظام بینجامد) .تمرکز روی توان‌افزایی جنبش سبز و ارائه‌ی راهکارهایی برای تغییر از درون، مناسبترین راه‌حلّ درازمدّت برای مسئله‌ی اتمی ایران است.
    
در همين زمينه:
چرخ و فلك: سهل و ممتنع هسته‌ای
سرطان ذهن: حاشيه‌ای بر صورتبندی ايمايان
بامدادی: برنامه هسته‌ای و پارادوكس ايرانی
پيام ايرانيان: صورتبندی مسئله‌ی ايران اتمی، بخش يك، دو، سه، چهار، پنج