نشان دادن یا ندادن

           

مصطفی عقاد( کارگردان الرّساله، در ایران: محمّدرسول‌الله) برای اینکه بتواند راهی پیدا کند که چهره‌ی پیشوایان دین خصوصاً پیامبر اسلام را نشان دهد خیلی تلاش کرد. فیلمنامه‌اش را برای علمای قاهره فرستاد و تأیید گرفت به شرط نشان ندادن چهره‌ی بزرگان. به محضر امام موسی صدر رفت تا با مشورت ایشان، راه‌حلّی بیابد. صدر نفس ِفیلمسازی را بی‌اشکال دانست امّا نشان دادن پیامبر و امیرمؤمنان را نه. صدر به او پیشنهاد کرد که فیلمی درباره‌ی علی(ع) بسازد و مصطفی عقاد هم گفت به شرطی که خود ایشان در چند صحنه‌ی کوتاه نقش امام علی را بازی کند تا هم به این شخصیّت عینیّت بخشیده باشد و هم به دلیل اینکه یکی از عالمان بزرگ مذهب شیعه آنرا ایفا کرده برای عموم قابل پذیرش باشد ولی سیّد موسی نپذیرفت.

در این سالها هم نشان دادن یا ندادن بزرگان دینی همیشه مورد اختلاف بوده است. در سریال امام علی، دست و پا و بدن امام بدون چهره‌ی ایشان- با بازی مهدی فتحی- نمایش داده شد. در امام حسن که همین هم ملاحظه نشد و قدمی رو به عقب بود. در سریال امام رضا بدن و چهره‌ای نورانی نمایش داده شد با بازی و صدای فرّخ نعمتی. بار اوّلی بود که تا این مرحله پیش‌ می‌رفتیم. همین هم باعث اعتراض عدّه‌ای از جمله محمّدرضا اصلانی شد که چرا به جای امام لامپ نشان می‌دهند. از حق نباید گذشت که همین هم پیشرفت بود و نباید آنرا ساده گرفت. بدیهی است که لااقل در آن زمان زمینه‌ی نشان دادن امامی معصوم فراهم نبود. اینکه مدام می‌گویم پیشرفت از آن جهت است که نگران تصویر بیش از حد آسمانی امامان هستم که نشان دادن بقاعده و درست می‌‌تواند آنرا تعدیل کند. امامی خاکی که گوشت و پوست و استخوان دارد، قابل پیروی است چون شبیه من است پس من هم می‌توانم تا حدّی مثل او شوم و گرنه یک شبه ِفرشته‌ی انتزاعی که وجه مشترکی با من ندارد چگونه می‌تواند الگوی من باشد؟

خاطرات کدامیک از ما با تصاویر فیلم الرّساله پیوند نخورده است؟ آیا بوعلی سینا را جز با بازی خوب امین تارخ تصوّر می‌کنیم یا مرحوم مدرّس را با بازی هادی اسلامی در سریال مرغ حق یا امیرکبیر را با بازی سعید نیکپور؟ انصافاً فکر نمی‌کردم به این زودی کسی را در نقش بنیادگذار جمهوری اسلامی، در سینمای ایران ببینیم. شجاعت افخمی و سیّد حسن خمینی باعث و بانی ساخت این فیلم شد. وقتی اعتراضها به بازی شریفی‌نیا و تهرانی و اکبری در نقشهایشان بالا گرفت،‌هیچ کس جز سیّد حسن نمی‌توانست با حمایت خود فیلم را نجات دهد. مسلّماً این فیلم فتح بابی در نشان دادن ِآنچه نشان‌ندادنی بوده خواهد بود، از شخصیّتهای بزرگ تاریخی تا پیشوایان مذهبی. فرهنگ این ملّت دارد پوست می‌اندازد؛ استفاده‌ی درست از دستاوردهای مدرن تنها بخت ما برای بقا و حفظ هویّت در جهانی است که به سوی یکدست شدن پیش می‌رود.