حجّ ۹۷

                                                                                                    یکشنبه ۱۰ تیر ۱۳۹۷

    

قرار بود پس از حجّ موفّق پارسال،‌ حجّ‌عمره نیز راه بیفتد که با خطّ‌ونشان‌های مقامات ایران (به ویژه رهبرنظام) برای سران عربستان مسئله منتفی شد. پس از یک‌سال وقفه، امسال اعزام حاجیان به حجّ واجب آغاز شد که درست مانند پارسال با اعتراضهایی روبه‌رو شد که خیلی مختصر به برخی وجوه آن می‌پردازم.

یک. استفاده‌ی حجّاج از ارز یارانه‌ای

بسیاری از افراد (فارغ از پایبندی آنان به دین یا نه) گفتند که حاجیان از بیت‌المال بهره می‌برند و آنان راضی نیستند و مسافران کعبه را حلال نمی‌کنند. تصوّر این افراد از بیت‌المال جایی است که خودشان در آن سهم دارند ولی گویا حاجیان سهمی از آن ندارند، پس گویی مسافر بیت‌الله دست در جیب آنان کرده است. واضح است که هر زائری به اندازه‌ی یک‌ازهشتاد میلیون از بیت‌المال سهم دارد که می‌تواند آن را مستقیم یا غیرمستقیم دریافت کند. انواع و اقسام یارانه‌ها مانند آب و برق و دیگر یارانه‌ها مصداق یارانه‌ی غیرمستقیم‌اند. این پرداخت زمانی به صورت حقّی تبعیض‌آمیز (یا به اصطلاح رانت) در می‌آمد که سهم گروهی می‌شد و سهم گروهی دیگر خیر. حال آنکه هر ایرانی می‌تواند به حج برود؛ ‌حال اگر کسی نخواهد یا اعتقاد نداشته باشد، به دیگران ربطی ندارد. مهم این است که چیزی از او دریغ نشده است. در همین راستا شاهد اختصاص ارز مسافرتی یا دانشجویی و انبوهی از موارد مشابه‌ایم که تا کنون اعتراضی به آنها مشاهده نشده است،‌ امّا کار به حج که رسید عدّه‌ای به یادشان افتاد دیگران را حلال نکنند.

  

دو. مفهوم «استطاعت» و کمک به غیرمستطیعان

بند الف برای کسانی بود که مستطیع‌اند، حالا فرض را بر این می‌گذاریم مقدار کمک به بعضی حاجیان به اندازه‌ای است که بسیاری از غیرمستطیعان را قادر به سفر می‌کند. بعضی از روحانیان حاضر در فضای مجازی نوشته‌اند که «این جزو وظایف حکومت اسلامی نیست» و برخی تا دادن رأی به نادرستی آن پیش رفته‌اند. همانطور که بالاتر گفتم یارانه‌ی حاجی ملک اوست و اتّفاقاً وظیفه‌ی حکومت اسلامی دادن سهم من نوعی از بیت‌المال به من است و اگر چنین نکند، خلاف کرده است. حالا من با حقّ خود از بیت‌المال چه کنم به خودم مربوط است.

کسانی که حجّ غیرمستطیعان را با استفاده از یارانه نادرست دانستند نیز ندانستند که «استطاعت» شرط وجوب حجّ است نه شرط صحّت آن. یعنی هر بر هر مستطیعی حج واجب است ولی هر حاجی لزوماً با پول خود، مستطیع نیست. بنا بر فتوای مراجع اگر کسی به دیگری بگوید که من به تو کمک مالی می‌کنم و به حج برو، حج بر او واجب می‌شود. (مسائل ۲۰۳۹، ۲۰۴۰ و ۲۰۴۱ از رساله‌ی آیت‌الله خمینی و ذیل آن از دیگر مراجع) همانطور که می‌بینید صِرف دادن این پیشنهاد حج را بر شخص واجب می‌کند و او حتّی حقّ نپذیرفتن آن را هم ندارد. حج چنین شخصی مبری ذمّه است و بعدها در صورت استطاعت نیز حج بر او واجب نیست (همان،۲۰۴۳) بماند که در اینجا حکومت اسلامی در واقع سهم خود فرد از بیت‌المال را به او می‌دهد و این پول،‌ پول «غیر» به حساب نمی‌‌آید.

  

سه. صرف پول حج در جنگ یمن

درآمد حج سهم بسیار ناچیزی از بودجه‌ی عظیم و عمدتاً نفتی عربستان است که اصلاً در برابر آن چیزی به حساب نمی‌‌آید. بیشتر پول مصرفی آنجا نیز به بخش خصوصی عربستان می رسد، نه حکومت آنجا. اگر سهم اندک زائران ایرانی بین چندمیلیون زائر از دیگر مکانها را محاسبه کنیم، بیشتر به نادرستی این استدلال پی می‌بریم. همین ملاک یعنی احتمال خرج پول در جای نادرست را حساب کنیم به بسیاری از کشورهای جهان از ترکیه گرفته تا امریکا نیز نباید سفر کرد.

همینجا در حاشیه بگویم که اندکی دقّت آشکار می‌کند که  ریشه‌ی بسیاری از این استدلالها کجاست. اگر جنگ یمن هم نبود، عدّه‌ای می‌گفتند و می‌گویند که پول حج را خرج جهاز فلان عروس فقیر کنی بیشتر ثواب دارد. یا با بسط بیشتر، خرج مجالس اهل بیت یا سفر به عتبات را به جوان جویای کار بده و جز آن. خمس و زکات نیز دکّان مراجع را پر می‌کنند و حتّی صدقه نیز سیستم گداپروری است. پیدا کنید پرتقال‌فروش را.

  

چهار. نقد حجّ حکومتی

یک‌دست‌شدن حج مزایای بسیار داشته و البتّه معایبی. حکومتی‌شدن حج موجب صرفه‌جویی در وقت زائر می‌شود که بدون دغدغه‌ی مسکن و غذا تمام وقتش را برای زیارت و بهره‌وری از این سفر معنوی بگذارد. بدون یکی‌شدن کیسه‌ها مخارج و کیفیّت‌ آن حتماً بسیار فرق می‌کرد. حالا نظارت بر بهداشت و دیگر حواشی این سفر باعث شده مگر با بعضی استثناها، ‌افراد به سلامتی بروند و برگردند. البتّه این حکومتی‌شدن ضررهایی نیز دارد که پارسال نوشتم. اصل حج واجب و عمره بدون مدینه و در حدود یک‌هفته انجام می‌شود. حتّی با احتساب مدینه می‌‌توان حج را در دو هفته و با مخارج کمتر انجام داد. نرفتن تونسیان به حج نیز از مضرّات حج حکومتی است. تأثیر این نرفتن در حدّ تبلیغات است و چیزی را در واقع عوض نمی‌کند ولی آیا یک حکومت یا حتّی فقیه می‌تواند جلو رفتن کسی را که نظرش را قبول ندارد، بگیرد؟

  

پنج. تأثیر مثبت حج بر نزدیکی مسلمانان

گذشته از عبادی‌بودن وظیفه‌ی حج -که آن را در پرانتز گذاشتم- ‌همه از مشکلات بین نظام ایران و نظام سعودی آگاهند. راه کم‌کردن این شکاف بین دو کشور مسلمان و اتّحاد برای ایستادن جلو رقبای بزرگتر منطقه نزدیک‌شدن ملّتهای دو کشور است. در نظرسنجی که اخیراً منتشر شد متأسّفانه نظر منفی مردم منطقه به سیاستهای ایران بسیار بالاست ولی اهالی عربستان کمتر از مردم عراق نظر منفی به ایران داشتند. رفت‌وآمد و دادوستد می‌تواند این شکاف را کمتر کند. در برابر نظرات مخالف دو راه هست،‌ یکی خروش و خشم امثال رهبرنظام و سفارت‌نوردی پیروان او یا مذاکره و تعامل مثل راهی که امثال قاضی‌عسکر در پی‌آنند و اگر مجال بیابند بیش از این هم پیش می‌روند. ایشان پارسال یک‌تنه در برابر برخی ائمّه‌ی جمعه که از نظرگاه اسلام سیاسی خواستار تحریم حج شدند ایستاد که جای دست‌مریزاد دارد.