چهارشنبه ۸ خرداد ۱۳۹۸
اگر چند هست این سخن آشکار به نزد صغار و به نزد کبار
ولیکن چو من بر نزد هیچ‌کس در این قصّه در نظم گفتن نفس
تو بشنو کنون کز پس مصطفی ز شبهت که بد کرد با مرتضی
ز شبهت شد آن قوم بر دو گروه ز بد قوم شد دست حق در ستوه
یکی جست نص و دگر اختیار چو نص را نبد جز تنی چند یار
شکسته ز بن عهد روز غدیر شکفته سقیفه ز برنا و پیر
ره نص رهاکرده بیهوش‌وار ز کینه گرفته ره اختیار
کم‌خبری از منظومه‌ی شعری «علی‌نامه» پس از آگاهی از وجود آن به اندازه‌ی ناآگاهی هزارساله‌ی پس از سرودن آن عجیب است. این منظومه‌ی شعری شیعی که به همّت دکتر شفیعی کدکنی به جامعه‌ی فرهنگی ایران معرّفی شد، سروده‌ی شاعری با تخلّص ربیع است که در جواب شاهنامه -که از دید او پرداختن به داستانهای خیالی و افسانه بود- سروده شد. ربیع به فردوسی شیعه خرده می‌گیرد که چرا به جای حکایات واقعی به افسانه پرداخته است. شفیعی کدکنی می‌نویسد:
«...تا به چشم خود ندیدم باور نکردم، شما نیز حق دارید که باور نکنید: یک حماسه‌ی منظوم پارسی در مناقب و مغازی امام علی بن ابیطالب (علیه‌السلام) از قرن پنجم، یعنی حدود نیم‌قرن پس از نشر شاهنامه‌ی فردوسی و در حجم حدود یازده‌هزار بیت با اسلوبی کهن و نوادری از لغات و ترکیبات که گاه در فرهنگها شواهد آن را به دشواری می‌توان یافت.»
موسوی گرماوردی نیز درباره‌ی ویژگی این منظومه می‌گوید:
«این منظومه در مقایسه با حدود ده منظومه‌ی شیعی پس از خود، علاوه بر فضل تقدّم، از دو وجه بر آنان برتری دارد:
۱- چهره‌ی تاریخی این منظومه جدّی‌تر است. با آنکه استاد دکتر شفیعی از شاعر انتقاد می‌کند که افسانه را در تاریخ گنجانده است؛ من عرض می‌کنم تمام این موارد منحصر به کرامات امام علی (ع) است و به هرحال منشأ روایی و حدیثی دارد و اگر هم بحثی داشته باشد، در اعتبار راویان و اصالت حدیث‌هاست...
۲- زبان علی‌نامه به سبب آنکه در سال ۴۸۲ سروده شده، یعنی حدود ۵۰سال پس از فردوسی، (تنها در زبان و نه در جوهر شعری خود) خودبه‌خود شبیه شاهنامه است و نه چون منظومه‌های بعدی از سر تقلید و محاکات...»
غیر از این موارد، این منظومه از جهات بسیاری ارزش بررسی دارد؛ جدای از وجه دینی و اعتقادی، صرف وجود متن ادبی هزارساله به‌خودی خود حائز اهمیّت است. زبان، واژگان، سبک شعری و لهجه‌ی خراسانی آن جای تحقیق و پژوهش بسیار دارد. این منظومه از لحاظ تاریخی از آن جهت مهم است که بر اساس منابعی از صدر اسلام (دو کتاب از ابومخنف) نوشته شده که اکنون در دسترس نیست. وجود گرایش قوی شیعی حدود هزارسال پیش به عنوان عقیده‌ای مخالف نظم مستقر سیاسی آن دوران نیز شایان توجّه است.
این منظومه را انتشارات میراث مکتوب با همکاری محمود امیدسالار، رضا بیات و ابوالفضل غلامی و مقدّمه‌ی شفیعی کدکنی در سال ۱۳۸۸ منتشر کرد. همین انتشارات «به‌گزین علی‌نامه» را که تلخیص این کتاب و در حدود ۴۲۰۰ بیت است، به همّت موسوی گرمارودی در سال ۱۳۹۰ منتشر کرد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
لطفاً نظرتان همراه با انتخاب یک نام و رعایت اخلاق باشد.