پاسداشت پارسی -۲

                                                                                                پنجشنبه ۲۷ فروردين ۱۳۹۴ 
  
به جمله‌های زیر توجّه کنید:

   
خوردن سیر تازه‌ی کوبیده‌شده برای سلامتی مفید است.

مقاله‌های برگزیده‌شده‌ی این همایش به صورت کتاب چاپ خواهد شد.
جنس فروخته‌شده پس گرفته نمی‌شود.
واتس‌آپ پیامهای خوانده‌شده را مشخّص می‌کند.
سه درصد معدنهای شناخته‌‌شده‌ی جهان در ایران است.
کتیبه‌های برچیده‌شده از مقبره‌ی نظامی قدمت تاریخی ندارند.
داعش زنان ربوده‌شده‌ی ایزدی را می‌فروشد.
اجساد مرزبانان کشته‌شده‌ی ایرانی تشییع شد.
عکسهای کمتردیده‌شده از روزهای انقلاب به نمایش گذاشته می‌شوند.
پازیریک، اولین فرش بافته‌شده‌ی جهان است.
  

در همه‌ی سطرها، واژه‌هایی هستند که به «شده» ختم می‌شوند. این واژه‌ها اسم مفعول‌ اند و یکی از راههای ساختن اسم مفعول، ‌اضافه کردن «ه» به بن ماضی است. پس واژه‌های ِکوبیده،‌ برگزیده، فروخته، ‌خوانده، شناخته، برچیده، ربوده، کشته، دیده و بافته، خود اسم مفعول ‌اند و نیازی به اضافه‌کردن «شده» به آنها نیست.

  
این «شده‌»های زیادی گاهی به اسم مفعولهای عربی نیز اضافه می‌شوند، مانند:
  
محیط‌بان محکوم‌شده‌ی دنا عفو شد.
فوتبالیستهای مصدوم‌شده می‌توانند قرارداد خود را با باشگاه فسخ کنند.
کشتی‌گیران مغلوب‌شده در جدول بازنده‌ها به رقابت ادامه می‌دهند.
  

شاید همه‌گیری ِ«شده» در ادبیات ما بی‌ارتباط با افراط در استفاده از فعل مجهول (به تقلید از ادبیات انگلیسی) نباشد. اینگونه است که ما به اشتباه برای ساخت اسم مفعول، مثلاً به جای استفاده از «کوبید» به «کوبیده شد» روی می‌آوریم. البتّه بنا بر عادت، شکل منفی این واژه‌ها معمولاً درست استفاده می‌شود،‌ مانند: ‌حرفهای ناگفته،‌ دوست نادیده، کتابهای ناخوانده و ترانه‌های ناشنیده.

  

دامنه‌ی استفاده ی نالازم از «شده» وسیعتر از این‌هاست. مثلاً نیازی نیست بگوییم: «غذای آماده‌شده را در خانه به شما تحویل می‌دهیم.» چون «آماده» صفت است و نیازی به افزودن چیزی به آن نیست. کافی است به هنگام استفاده از این‌گونه واژه‌ها دقّت کنیم و ببینیم که آیا واژه‌ی پیش از «شده» خود به تنهایی معنا دارد یا نه و اگر داشت از اضافه‌کردن «شده» به آن خودداری کنیم. 

  
پیشین: پاسداشت پارسی -۱