برادر بزرگتر موهوم

                                                                                                      شنبه ۱۷ آذر ۱۳۹۷

سعید لیلاز در سومین کنگره‌ی ملّی حزب کارگزاران چنین گفته است: «شورش‌های دی ۹۶ در تاریخ معاصر ایران مغفول مانده و به اندازه کافی مورد توجه نبوده است. این شورش‌ها، مصنوعی‌ترین‌های تاریخ ایران بود که بخشی از حاکمیت علیه بخش دیگری راه انداخت تا به روحانی هشدار روشن دهد که اگر پایش را از گلیمش دراز کند اتفاق بیفتد.»

اتّفاقی که کمتر از یک‌سال پیش افتاد، چگونه در خور توجّه بیشتر در «تاریخ معاصر» است؟ ‌انگار چند دهه از آن گذشته و کسی آن را بررسی نکرده است! جدای از لحن عجیب این گفته بد نیست چند نکته‌ را درباره‌ی آن یادآور شوم:

۱- فقط ابتدای اعتراضها از مشهد از سوی یک گروه خاص ضدّ دولت بود. خود اعتراضها آنقدر دامنه‌دار نشد که نام «شورش» به خود بگیرد چه رسد به یک تجمّع عادی در شهر مشهد. اعتراضها تنها در صورتی می‌توانست علیه دولت باشد که شعارها فقط ضدّ دولت روحانی باشد، خواه معترضان به صراحت اعلام می‌کردند که طرفدار نظامند یا خیر بدون شناسنامه می‌بودند. شعارها در هشتاد شهر به طرف نفی نظام موجود رفت که از هر خبری برای رهبرنظام که به «هتک حرمت» نظام بسیار حسّاس است،‌ بدتر بود.

از طرف دیگر فراموش نکنیم که حتّی تجمّع ابتدایی نیز در خور ملامت نبود و نیست، چرا که اعتراض (درست یا نادرست) حقّ مردم است و قرار نیست که وقتی خود ما معترض باشیم، آزادی تجمّع بدون سلاح را که ضدّ مبانی اسلام نیست، به عنوان اصلی از قانون اساسی به همه یادآوری کنیم ولی وقتی گروه مخالف ما قرار است اعتراض کند، دنبال دستهای پنهان پشت پرده باشیم.

۲- این ایده و فکر که فلان کس یا افراد پشت بهمان واقعه بودند همیشه خریدار دارد ولی ربطی به بررسی درستی و نادرستی یا بحق و نابحق بودن یا قانونی و غیرقانونی بودن آن ندارد. همیشه کسی ایده‌ی اصلی یک‌کار را ارائه می‌کند،‌ تعمیم نظرات، جایگاه او و اختلاف‌نظری که با ما دارد به همه‌ی آن کار اشتباه است. انسانها عروسکهای خیمه شب‌بازی نیستند و هزارویک عامل انسانی و پیش‌بینی‌ناپذیر در شکل‌گیری یک رخداد نقش دارند. ساده‌کردن آن شاید به درد یک تحلیل چندخطی بخورد ولی فرد را از درک باطن امور ناتوان می‌کند و با توهّمی از دانایی، زیربنای تحلیلهای غلط دیگر می‌شود. ندیدن نارضایتی موجود در جامعه که پارسال به صورت شکافی کوچک خودنمایی کرد و فروکاستن آن به توطئه‌ی بخشی از حاکمیّت، راه را برای درمان آسیبهای موجود می‌بندد؛ گویی اگر آن تجمّع ابتدایی نبود، آن نارضایتی هم نبود.

۳- این ایده که «کار خودشان بود» را بارها و بارها دیده و شنیده‌ایم. شخصی بدون سند و با اتّکا به یک حدس و چند قرینه‌ی مبهم رخدادی را به سادگی شبه‌تحلیل می‌کند. با اینکه به کرّات با چنین ایده‌ای مواجه شده‌ام ولی گاهی وسعت ادّعا مرا به ترس می‌اندازد. در دو دهه‌ی اخیر اوّلین‌بار خودزنی امریکا در ماجرای یازده سپتامبر مطرح شد که به‌رغم رنگ‌ولعاب تحلیلها و داده‌ها (مثلاً فیلم مایکل مور) هیچگاه مهر تأیید نخورد. در ایران بخشی از براندازان اصلاحات را پروژه‌ی نظام برای بقا می‌دانند و آن همه کشمکش، بازداشت، قتلهای زنجیره‌ای و غیرزنجیره‌ای،‌ ترور، زندان و استیضاح و چه و چه را بازی می‌پندارند. پس از هر حمله‌ی تروریستی (مثل اهواز) ایده‌ی خودزنی نظام مطرح می‌شود و...الخ.

این ایده گرچه به ظاهر منتقد است ولی در واقع به نفع نظم مستقر عمل می‌کند. چه ترسناک است امریکای آسیب‌ناپذیری که اگر ضربه‌ای بخورد، باز هم کار خودش است و اگر این سوزن را به خود بزند، ‌چه جوالدوزی به دیگران خواهد زد! چه زرنگ است نظامی که می‌تواند میلیونها نفر را با مخالف‌سازی بفریبد و دوام بیاورد. به نظر شما آیا می‌توان در برابر برادر بزرگتری که همه‌ی مخالفان داخل و خارج را خریده و به خدمت خود درآورده ایستاد؟ معلوم است که نه. اگر رندی مطرح‌کننده‌ی آن ایده را با همین منطق خادم همان نظام بپندارد،‌ راه دوری رفته است؟