دوراهی فرهنگ و تفنگ

                                                                                                          شنبه ۱ آذر ۱۳۹۹

     

مناسبت‌ها بهانه‌های‌اند برای بازبینی و بازخوانی وقایع. چهلمین روز درگذشت محمّدرضا شجریان مصادف شد با سالگرد اعتراضات آبان ۹۸. بد نیست نگاه بسیار کوتاهی بیندازیم به دو اثر از شجریان. در بیشتر تحلیلها رسیدن شجریان از «شب‌نورد» به «زبان آتش» را نشان از پختگی و کمال فکری او دانسته‌اند؛‌ البتّه که استاد آواز ایران به مرور زمان نظراتی پخته‌تر و بسامان‌تر پیدا کرد. برای نمونه او ابتدا با هر گونه موسیقی پاپ به عنوان موسیقی سطحی برخورد می‌کرد ولی در اواسط دهه‌ی هفتاد -و شنیدن نمونه‌های تولیدی جدید و مقایسه‌ی آنها با موسیقی پاپ پیش از انقلاب- به نظراتی متعادلتر رسید و این اواخر موسیقی پاپ را هم اجتناب‌ناپذیر و لازم می‌دانست که البتّه همانجا هم بر انتخاب صحیح اشعار و تکیه بر ریشه‌های موسیقی ملّی تأکید می‌کرد، بعدها هم فرزندش آثاری ارائه داد که بنا بر نظر کارشناسانی مانند حسین علیزاده در حیطه‌ی موسیقی پاپ می‌گنجد نه سنّتی یا صحیح‌تر: ردیفی یا دستگاهی. امّا این تمام داستان نیست.

 آنچه شایان توجّه است تفاوت ظرف زمانی دو اثر است. «شب‌نورد» که در آن خواننده شعر اصلان اصلانیان را می‌خواند که تفنگش را می‌جست تا ره بجوید در بهمن ۵۷ ضبط شد و در ۲۳ بهمن از نخستین آثاری بود که از تلویزیون پس از پیروزی انقلاب پخش شد. در آن هنگام مرزبندی‌ها مشخّص شده بود و کار رژیم و مردم به رویارویی مستقیم رسیده بود. کمی به عقب‌تر برگردیم. معروف است که ارتشبد غلامعی اویسی پس از کشتار ۱۵ خرداد به شاه گفت که «خیال اعلیحضرت راحت باشد که تا پانزده سال دیگر هیچ اغتشاشی رخ نخواهد داد». صرف‌نظر از صحّت این روایت، دریافت یک نکته مهم است که با رویارویی خشن یک نظام با اعتراضات و کشتار وسیع، ‌تغییر در آن نظام حتمی است یعنی دیرو زود دارد ولی سوخت‌و سوز ندارد. شاید انقلاب یا اغتشاش پانزد‌سال به تأخیر افتاد ولی بالاخره رخ داد در حالیکه برخورد آرام و پرهیز از خشونت با مردم شاید زمینه‌ی انقلاب ۵۷ را از بین می‌برد.

همین جناب اویسی کشتار ۱۷ شهریور ۵۷ را هم مدیریّت کرد ولی انقلاب دیگر پانزده سال به تأخیر نیفتاد و چندماه بعد به ثمر رسید. هر ساختار سیاسی که به جای برخورد آرام و همراه با رواداری به خشونت مستقیم روی آورد رفتنی است مگر آنکه به مدد یک نیروی خارجی سرپا بماند که آن هم موقّتی است. رژیم اسد به همین روش در حال اضمحلال بود که خامنه‌ای، ‌سلیمانی و پوتین به دادش رسیدند ولی مرهم خارجی درد داخلی را درمان نخواهد کرد، فقط کمی زمانش را عقب می‌اندازد.

 «زبان‌ آتش» و دعوت برادر به زمین گذاشتن تفنگ در جریان اعتراضات ۸۸ تولید شد که از زمین تا آسمان با شرایط بهمن ۵۷ تفاوت داشت. هنوز بیانیّه‌ها، ‌شعارها و اعتراضات به خود نظام برنمی‌گشت و راهپیمایی‌ها آرام و کم‌تنش بود. کشته‌ها هم حاصل خیابان و بازداشت در یک بازه‌ی یک‌ساله بودند. به اعتراضات دی ۹۶ و آبان ۹۸ که می‌رسیم اوضاع کاملاً فرق می‌کند. نظام حتّی بر اساس آمار خودش تقریباً به اندازه‌ی پانزده خرداد در کمتر از یک هفته آدم کشت و شرایط از اساس تفاوت کرد. جمهوری اسلامی اشتباهی مرتکب شد که رژیم پهلوی در خرداد ۴۲ انجام داد. برخورد با گلوله‌ی نظامی به جای سایر شیوه‌های مرسوم برخورد در حکومتهای پیشرفته‌ی جهان با اعتراضات مردمی نهایت بی‌تدبیری بود و جرقّه‌ی تغییری را زد که معلوم نیست کی به آتشی تبدیل شود. توجّه کنیم نظامی که آمار کرونا را تقریباً در حدّ یک‌سوّم اعلام می‌کند، آمار کشته‌ها را تا چه حد کمتر نشان می‌دهد؟ تهدید خانواده‌ها، ‌تطمیع، تلاش برای ساکت‌کردن، جلوگیری از برگزاری مراسم، گفتن «کشتیم که کشتیم» و از همه بدتر پرسش از اینکه اساساً «کدام آبان؟» نشان می‌دهد که اراده‌ای برای بهبود نیست.

 در اعتراضات آبان خواننده‌های پاپ -شاید به‌خاطر سهل و آسان‌بودن*تولید این نوع موسیقی- بهتر واکنش نشان دادند. امّا معلوم نیست که شجریانی که در سال ۸۸ آنگونه به برخورد با راهپیمایان سکوت و خس و خاشاک واکنش نشان داد،‌ اگر شرایط جسمانی مناسبی داشت،‌ برای دی ۹۸ چه آهنگی می‌خواند. هر چه می‌بود، به تندی بهمن ۵۷ نبود ولی یقیناً حال و هوایی متفاوت از «زبان آتش» می‌داشت.

*در واقع آهنگ «زبان آتش» نیز گسترش و تنظیم مجدّد آهنگ تصنیف «آه باران» با شعری دیگر از فریدون مشیری به آهنگسازی شجریان و تنظیم مزدا انصاری در مایه‌ی دشتی است که در ۲۲ فروردین ۸۸ منتشر شده بود و مجید درخشانی متناسب با شرایط روز و شعر تازه، آن  را تنظیم دوباره و با اراکستراسیون پرحجم‌تر ضبط کرد.

۴ نظر:

  1. پاسخ‌ها
    1. واقعیت برعکس است: او جزو نخبگان سواره‌نظام فرهنگ ما بود و ما پیادگانیم.

      حذف
  2. سلام
    الملک‌ یبقی مع الکفر و لا یبقی مع الظلم
    پیشگوی خامنه ای می گفت خامنه ای آذرماه پارسال در اثر از کارافتادن کبد و ایست قلبی به درک واصل شده است.
    می گفت هم به خود خامنه ای و هم به مجتبی در پاسخ سوالشان که پرسیدند آینده ایران را چطور می بینی گفتم که خروش مردمی و کشتار بسیار وسیع و قتل و غارت سرمایه داران و روحانیون اتفاق خواهد افتاد و چیزهای دیگری که واقعا از شنیدنش انسان حیرت و وحشت می کند.
    سنت همیشگی و‌پایدار خداوند این است که ظلم و ظالم اگرچه دوره ای از زمان موفق باشند اما بدلیل همان ظلم عاقبت سرنگون خواهند شد.
    خدا کند این بار گول نخوریم و حکومت و قدرت بدست نااهلان و نامحرمان نیفتد .

    پاسخحذف
    پاسخ‌ها
    1. خیلی امیدوار نباش اخوی. اگر انقلاب با شعار دین و عدالت به اینجا رسید، وای به حال انقلابی که اپوزیسیونش عاشق ترامپ باشند.

      حذف

لطفاً نظرتان همراه با انتخاب یک نام و رعایت اخلاق باشد.