دوبله، زائد یا ضروری

مقاله‌ی تند یکی از نویسندگان ماهنامه‌ی دنیای تصویر درباره‌ی جواب یکی از نویسندگان ماهنامه‌ی فیلم به نقد او بر کتاب سال فیلم، بهانه‌ی این نوشته شد. از اختلاف دیرینه‌ی بسیاری از مجلّات سینمایی با ماهنامه‌ی فیلم که بگذریم می‌رسیم به این مقاله که در اینجا قصد نقد آنرا ندارم ولی به اختصار می‌گویم که خلاصه‌اش این است که فیلمی‌ها سالها درباره‌ی نادرست بودن دوبله‌ی فیلمها نوشتند ولی حالا به اقتضای زمانه رنگ عوض کرده‌اند و برای دوبله ویژه‌نامه درمی‌آورند. خیلی کلّی می‌گویم که آنچه نویسندگان فیلم با آن مخالفت می‌کردند دوبله‌ی فیلمهای ایرانی و تأکید بر صدای سرصحنه بود و آنچه اکنون به آن می‌پردازند دوبله‌ی فیلمهای خارجی است که گاهی شاید اسم برخی کارهای ایرانی هم میان آن می‌آید. به نظرم آقای فاضلی به این تفاوت در نوشته‌ی خودش عنایت چندانی نکرده‌است. فیلمی‌ها در آوردن صدای سر صحنه و حذف دوبله از سینمای ایران نقش قابل ملاحظه‌ای داشتند که شایان تقدیر است. دوبله با افرادی معدود نقش‌ها را شبیه به هم کرده بود و گاه یک نفر به جای چند شخصیت در فیلمهای یک سال حرف می‌زد . علاوه بر این با حذف عنصر صدا یکی از مؤلّفه‌های بازیگری بی‌استفاده مانده بود بازیگرانی با صدای ضعیف لزومی به کار روی این جزء از بازیگری خود نمی‌دیدند و تهیّه‌کنندگان گاه بازیگری گمنام و ناشی و البتّه ارزان را به این امید که دوبله‌ی مقتدر ِفلان گوینده جبران کمبودهایش را بکند به کار می‌گرفتند. بماند که شایعه‌ای هم بود که قبل از انقلاب برخی بازیگرانی که گاه همزمان در چند فیلم بازی می کردند، وقت حفظ کردن دیالوگها را نداشتند و عدد میشمردند تا به هنگام دوبله گوینده جور آنرا بکشد که صحّت وسقمش باشد به عهده‌ی تاریخ‌نویسان سینمای ایران.

به گمانم در نادرست بودن دوبله‌ی فیلمهای ایرانی حرفی نباشد که عملاً هم در طول این سالها به اثبات رسیده‌است. درباره‌ی فیلمهای خارجی هم دوبله لازم است ولی دشوار بتوان به عنوان یک هنر به آن نگریست . با راحت شدن دسترسی به فیلمهای خارجی و رواج هر چه بیشتر زبان‌دانیِ ِجوانان و آمدن زیرنویس‌ها برای کسانی که زبان نمی‌دانند، نیاز به دوبله هر روز کمتر می شود. به اینها از بین رفتن ِکیفیّت اصلی فیلم و ویژگی‌های شخصی ِبازیگران و نبود ِجلوه‌های ویژه و موسیقی در نسخه‌ی فارسی را هم باید افزود.

در دوعرصه همچنان به نظرم دوبله هنر می‌تواند باشد یکی دوبله‌ی فیلمهای انیمیشن ودیگری سریالهای تاریخی است. دوبله انیمیشن که کاملاً به عنوان امری جدّی امروز پذیرفته شده‌است . اقبال روزافزون ستاره‌های بازیگری به این فیلمها گواه این مسأله است. وقتی بازیگری مثل رابرت دونیرو در فیلم حکایت کوسه‌ای حرف می زند و اجازه می‌دهد تصویر کوسه‌ی موردنظر را بر اساس  چهره‌ی او طرّاحی وحتّی خال ِگونه‌ی او را نیز بازسازی کنند، تکلیف بقیّه روشن است. لزوم دوبله در سریالهای تاریخی نیز مسأله‌ای کاملاً قابل اعتناست که چون مقاله به درازا کشیده می‌شود و پرداختن به رابطه‌ی صوت و تصویر نیز لحنی فلسفی به آن می دهد، بعد به آن می پردازم.