نظرسنجی و دین‌داری

          

وقتی هم راستگویی آماری در ایران به دلیل عادت‌نداشتن ما به شفّافیّت و راستگویی یافت نشود و هم دین مقوله‌ای به شدّت حسّاسیّت‌زا باشد، پژوهش آماری در زمینه‌ی دینداری به موضوعی پر از ابهام و تردید بدل می‌شود. شماره‌ی ۲۸ و ۲۹ مجلّه‌ی آیین چهار کتاب با موضوع پژوهشهای آماری معرّفی کرده است که یکی از آنها با نام «سنجه‌های دین‌داری در ایران» (عبّاس کاظمی- مهدی فرجی) در همین رابطه است. در این کتاب نمونه‌هایی از داده‌های آماری هست که به مقداری از آن نگاهی می‌اندازم (بخش اوّل، بخش دوّم). این آمار را می‌توان آمار جوانان نیز نامید چون به جز دانشجویان منظور از غیر دانشجویان، نوجوانانی است که از آنها سؤال شده است. با نگاهی اجمالی به این جداول نکاتی مختصر به نظرم می‌رسد:

۱- دینداری به معنای اعتقاد به خدا و معاد بین جوانان منتخب، بیش از نود درصد است.(بسیار بیش از انتظار من)

۲- تقیّد مذهبی با بالا رفتن سن و گذر از از نوجوانی به جوانی، بسته به موضوع سؤال ضعیف‌تر می‌شود.

۳- منحنی دین‌داری به نحو معناداری از اعتقاد یا فکر و دغدغه‌ی خدا به سوی اعمال و مناسک افت می‌کند.

۴- دینداری جوانان، دین‌داری رساله‌ای نیست و جوابهای آنان به موضوعات به جای اینکه طبق نظر عالمان باشد، بیشتر بر اساس عقیده‌ یا پسند خود است، پس از همان نود درصد، کمتر از نیمی از آنها تقلید را قبول دارند و به رساله‌ی مراجع مراجعه می‌کنند و جوابها هم بنا به موضوع پرسش تغییر می‌کند نه طبق عمل یا اعتقاد آنان به رساله‌ی فقیهان؛ مثلاً بیشتر آنان با نابرابری‌های زنان و مردان در برخی احکام فقهی مخالفند.

۵- نکته‌ای که شاید برای خیلی باعث تعجّب شود، مخالفت قطعی با چندهمسری و ازدواج موقّت است. در حالیکه برخی اصولگرایان هر از چند گاهی به این دو موضوع می‌پردازند، موافقان این دو موضوع کمتر از دو درصدند، یعنی حتّی کمتر از کسانی که با تنبیه زن در صورت تمکین نکردن موافقند.

۶- شرکت جوانان در مراسم جمعی مذهبی متوسّط است که در مراسمی مانند تاسوعا و عاشورا -که بعدی فرهنگی یافته است- بیشتر می‌شود امّا به مناسبت رسمی مانند نماز جمعه که می‌رسد به شدّت ‌کم می‌شود.

۷- فقط حدود سی درصد جوانان اسلام را تنها دین برحق می‌دانند و بسیاری از آنها فرقه‌های سنّی و شیعه را از نظر حقیقت مانند هم می‌دانند.

۸- درصد جواب‌دهندگان به اینکه دینداری با روزه‌نگرفتن سازگار نیست بیشتر از معتقدان به ناسازگار بودن دینداری با نمازنخواندن است.

۹- تعداد مخالفان دوستی پسرها و دخترها بیشتر از انتظار من بود (حدود پنجاه درصد) که البتّه معنای دوستی در پرسشها درست معلوم نیست.

۱۰- یکی از مهمترین نقاط اختلاف بین نوجوانان و جوانان، عقیده‌ی آنان درباره‌ی جامعه‌ی امروز ایران است. اکثر نوجونان- احتمالآ با تأثیر از آموزه‌های مدرسه و از آن مهمتر کم‌تجربگی در برخورد با مسائل اجتماعی-  معتقدند که همه‌ی احکام اسلام در جامعه‌ی امروز ما یافت می‌شود ولی اکثر جوانان با همین پرسش مخالفند.