هیبت ِواقعیّت

               

رضا کیانیان در شماره نوروزی مجله فیلم چندتا از خاطراتش را نوشته  که یکی از آنان از این قرار است: در صحن امام رضا یک نفر او را می شناسد و جلو می آید تا امضا بگیرد او هم امضا میدهد سروکله ی دوّمی هم پیدا می شود تا جاییکه شلوغ می شود و حتی کسانی هم که نمیدانند قضیه از چه قرار است سرک می کشند پیرزنی از یکی می پرسد چی شده؟ جواب می شنود که دعا می نویسند پیرزن دستش را دراز می کند که آقا یکی هم برای من بنویس- همینجا در میانه ی نقل بگویم عجب که تفاوت فاحش چهره کیانیا ن به یک دعانویس هم گویا مانعی نبوده- خلاصه شلوغ می شود، یکی از خادمان حرم جلو می آید که چه خبر است جواب می شنود که مردی پیدا شده دعا می نویسد. او هم گویا به قصد دستگیر کردن این دعانویس متقلّب پیش می آید که کیانیان با زرنگی از میان جمعیّت می گریزد. این اتّفاق عین واقعیّت است ولی اگر در داستان یا فیلمی بیاید صاحب اثر متّهم به توهین به متدیّنان با اثری جعلی و غیر واقعی می شود.

کیارستمی در یکی از سفرهایش با دوستی از میان مزرعه ای سرسبز می گذرند با ماشین که پسرکی روستایی که پیراهن سرخ تندی به تن داشته از جلو جاده می گذرد. کیارستمی به دوستش می گوید اگر این رنگ پیراهن را با این زمینه در فیلم می گذاشتم همه می گفتند که تصنّعی و صحنه سازی است.

بارها در رسانه های جمعی از شکنجه ی اسرای ایرانی در عراق می شنیدم گاهی با بدجنسی پیش خودم می گفتم این عراقیها چه ناشی هستند من اگر بودم بدون این خشونت ها روشهای معرکه ای را ابداع می کردم. یکبار در حضور یکی از اسرا از خاطراتی شنیدم که راه به رسانه های جمعی نداشت و حکایت جا زدن بسیاری از آنان در داستانی شگفت بود که هنوز توانایی روایت آنرا ندارم. آنروز یقین کردم که واقعیّت از خیال مهیب تر است هرچند ما به خلاف آن می پنداریم. آن جریان را اگر در داستانی بیاورم احدی باور نخواهد کرد و آنرا ساخته ی یک ذهن مریض و توهّم زده خواهند دانست.

سیر آفاق در« کتاب»،همراه با سیر انفس آمده، واقعیّت کتابی است که مؤلفش گویا به هیچ قاعده ی از پیش تعیین شده ای پایبند نیست. دانای کلّی است که به تئوری های بشر ساخته می خندد. مدام جا عوض می کند ترفندها را تغییر میدهد و پایان داستان را بازمی آفریند. شگفت ما که خواننده ای بی تکاپو و کنجکاوی هستیم می خوانیم و رد می شویم؛ بی عبرت از برابر این همه سرنخ، این همه اشارت، این همه ایما.