پیرامون انتخابات ۹۲

                                                                                                       ‌یکشنبه ۲۷ اسفند ۱۳۹۱

   

       

دو سال پیش از انتخابات ۸۸ «دوسال دشوار» را نوشتم و پس از بررسی نامزدی که کمترین دافعه را برای حاکمیّت داشته باشد ولی مفید هم باشد (یعنی حسن روحانی) پیشنهاد کردم خاتمی دوباره بیاید ولی متفاوت با خاتمی ِرئیس‌جمهور. او طی دوران ریاست جمهوری از چهره‌ای فرهنگی به مهره‌ای سیاسی بدل شد و رفتار و گفتاری صریحتر و منتقدتر در پیش گرفت ولی با مشخّصات و محدودیّتهایی که همه می‌دانیم؛ پس دلیلی نداشت که نتواند مقداری تندتر و قاطعتر شود. بعد میرحسین آمد و پس از آن ماجراهایی پیش آمد که حتّی اشاره به آن هم متن را بی‌دلیل طولانی می‌کند. حالا و در فضای مه‌آلود فعلی، به نظرم برای اظهار نظر کمی زود می‌رسید امّا با انتشار نامه‌ی چهره‌های اصلاح‌طلب آن مقداری را که فعلاً به نظرم یقینی می‌رسد بیان می‌کنم.

  

جنبش سبز به چه علّت به راه افتاد؟ در درجه‌ی اوّل به علّت بی‌اعتمادی به شمارش رسمی آرا و نتایج آن با شعار «رأی من کو؟». شبهات و ایرادهایی که در آن انتخابات بود گرچه دلیلی قاطع و همه‌پسند بر تقلّب نبود ولی به نظر کسانی که آن نتایج را نپذیرفتند، به خیابان آمدند، وبلاگ نوشتند، دستگیر یا کشته شدند، از کشور مهاجرت کردند یا هنوز درگیر آن هستند، سلامت انتخابات را زیر سؤال برد. آن سؤالها نه تنها هرگز جواب داده نشد بلکه برخورد حاکمیّت با منتقدان، خود به تنهایی نشانه‌هایی دال بر وجود حکومتی خودکامه در ایران بود که کشور و مردم را تیول خود کرده و قانون، انتخابات و تمام ارزشهایی را که به خاطر آن انقلاب به پا شد به بازی گرفته است. الآن چه چیزی عوض شده است؟

  

کسانی که پیشنهاد می‌دهند خاتمی بیاید، مدّعی هستند که انتخاباتی در ایران برگزار خواهد شد که خاتمی در آن رأی می‌آورد. پس از دو انتخابات مسأله‌دار چرا حالا باید وضع عوض شده باشد؟ اشتباهات بزرگ انتخابات ۸۸  و مواردی مانند گزارش به هاشمی رفسنجانی (که معلوم کرد آرای انتخابات مجلس تقریباً دو برابر اعلام شد) تکرار نمی‌شود و این بار کار به سادگی و با مهارت یکسره خواهد شد. طبعاً روی سخنم با کسانی نیست که این حرفها را افسانه می‌پندارند، روی سخنم با همراهان جنبش سبز و دو نامزد معترض و در حصر آن است. زمان برای بررسی نامزدهایی که اعلام حضور کرده‌اند، نامزدهای احتمالی، پیامدهای حضور خاتمی یا احیاناً دیگر چهره‌های اصلاح‌طلب، برخورد احمدی‌نژاد با رهبر و مسائلی از این دست هنوز زود است امّا یک نکته برای من یقینی است که «فقط کسانی می‌توانند در این انتخابات رأی دهند و مدّعی باشند که دچار تناقض رفتاری و فکری نیستند که یا معترض به انتخابات ۸۸  نباشند یا از نظر خود برگشته باشند.» 

  

حرف اصلی همان بود که بالا نوشتم ولی فعلاً برای تکمیلش به چهار نکته اشاره می‌کنم.

  

یک. آزموده را آزمودن خطاست.

بارها شده که وقتی یادداشتی مرتبط به بحث می‌نوشتم، بعضی دوستان دلسوز اعتراض می‌کردند که تمام راههایی که آزمودید (به خیابان آمدن، انواع تبلیغات سبز، تحریم و مانند آن) فایده نداشت، چرا هنوز بر آنها و پیشنهادهایی مانند نافرمانی مدنی اصرار می‌کنید؟ من همیشه یک جواب داشتم که اوّلاً باید ببینیم که فایده یعنی چه و اگر راهی در وقتی اندک به نتیجه نرسد آیا موفّق هم نبوده است؟ اتّفاقاً آن راهی که فایده نداشت «شرکت در انتخابات» بود. اصلاح‌طلبان در اوج قدرت (یعنی در اختیار داشتن دولت و مجلس) حتّی نتوانستند دو لایحه‌ی خاتمی را از سدّ شورای نگهبان بگذرانند، آنان به‌دست‌آوردن اکثریّت مجلس را مگر به خواب ببینند و خاتمی تنها هم نمی‌توانست کاری کند. پیشنهاد من برای انتخابات گذشته «خاتمی ِمتفاوت» بود، چون احمدی‌نژاد ثابت کرده بود که- از دید بسیاری با پررویی- می‌توان کارهایی بیش از یک تدارکاتچی کرد پس شاید خاتمی هم می‌توانست. میرحسین که آمد ظن‌ها به اطمینان نزدیکتر شد. حالا و با رفتار خاتمی پس از انتخابات می‌دانیم که اگر خاتمی به جای میرحسین بود یا جنبش سبزی به پا نمی‌شد یا بسیار زود فروکش می‌کرد. مسأله این است که در زندگی عادی وقتی برای رسیدن به هدفی متوجّه می‌شویم یک راه بن‌بست است، دیگر آن را امتحان نمی‌کنیم حتّی اگر راه جدیدی به نظرمان نرسد؛ چون دستکم می‌دانیم آن یک راه بی‌فایده است پس به دنبال راههای دیگر می‌گردیم.

  

دو. قهرمان کیست؟

انتخابات امری عمومی است پس باید به نظرات تمام افراد توجّه کرد حّی اگر سیاسی نباشند. هنرمندان شاخکهای حسّی اجتماع و پیش‌قراولان آن هستند. حسین سناپور در یادداشتی نوشته که بعضی همیشه منتظر یک قهرمان هستند و برخی تلاش می‌کنند با شرایط فعلی کاری کنند. به ایشان و تمام کسانی که مانند ایشان می‌اندیشند عرض می‌کنم که مانند بند بالا مسأله درست برعکس است. «قهرمان» کسی است که بتواند کاری کند که دیگران نمی‌توانند؛ چطوری و با چه ابزاری؟ معلوم نیست و لازم هم نیست معلوم باشد چون او با ویژگی‌های استثنایی خود آن را حل می‌کند. اگر دیگران بدانند که او چگونه ناممکن را ممکن می‌کند، مثل او می‌شوند و او دیگر قهرمانی یکّه و بی‌همتا نخواهد بود. به عبارت دیگر بیشتر اوقات «قهرمان» نام جهل ماست. ساختارهای تعریف‌شده‌ی سیاسی نیازی به قهرمان ندارند، برای فروکشیدن افراد حاکم هم راه معلوم است و نیاز به قهرمان نیست. حالا خاتمی چگونه در نظام ِمتّهم به سرقت آرای ملّت رأی بیاورد؟ چگونه بتواند بدون حمایت مجلس کاری کند؟ در شرایطی که تمام موضوعهای مهم (مسأله‌ی هسته‌ای، مذاکره با امریکا و کشورهای غربی، دخالت در کشورهایی مانند سوریه و جزآن) انحصاراً زیر نظر رهبر است، شخص دوّم کشور چه کار می‌تواند بکند؟ معلوم نیست! این «معلوم نیست» همان انتظاری است که فرد عادی را به قهرمان بدل می‌کند. به عبارت دیگر پیشنهاددهندگان از خاتمی انتظاری دارند که از یک قهرمان دارند ولی نه او قهرمان است، نه می‌خواهد، نه می‌تواند و نه به او اجازه می‌دهند..(دو بند پایینتر صدری هم از کاوه و اسکندر می‌گوید و همین نقد بر او وارد است. دیگر نکات نوشته‌ی سناپور را در پرانتز می‌گذارم امّا خیلی گذرا بگویم که شرایط سال ۹۲ با سال ۷۶ بسیار تفاوت کرده است و رهبر و نظامیان آن چنان بر کشور چیره شده‌اند که خاتمی برای سیاست‌ورزی عادی - یا همان تدارکاتچی‌بودن- نیز باید قهرمان باشد. دیگر اینکه هزینه‌بر بودن یا نبودن، دلیل ِدرستی یا نادرستی یک عمل نیست و کار را همان «دلایل درست و غلط» معلوم می‌کند؛ در ضمن الآن کدام کار هزینه‌بر است، دفاع از شرکت در انتخابات یا خلاف آن؟ کدامیک الآن در فضای مجازی جرم تلقّی می‌شود؟ آیا به صرف هزینه‌بر‌بودن آن الزاماً نظرات من درست است؟)

  

سه. انتخابات آزاد یعنی چه؟

از انتشار خبر حمايت تاجزاده در دفاع از آمدن خاتمی تعجّب کردم. ظاهراً بین عبارت «انتخابات آزاد»ی که او می‌گوید و ما می‌گوییم  و مهم‌ترین مطالبه‌ی جنبش سبز است، فقط مقدار تشابه وجود دارد. انتخابات آزاد فقط این نیست که افراد بدون نظارت استصوابی بتوانند نامزد شوند بلکه این است که نظارت بر انتخابات باید به گونه‌ای باشد که احتمال دست‌بردن در آرای مردم نباشد، حالا آیا این مسأله حل شده که تاجزاده از آمدن خاتمی دفاع می‌کند؟ در آینده خواهم گفت که سخنانی مانند «محبوبیّت خاتمی مانع تقلّب می‌شود» و مانند آن به‌سادگی بطلان‌پذیر است. (ایمادوستان می‌دانند که «انتخابات آزاد» اگر یک مصداق واقعی داشته باشد که راهی به دهی ببرد فقط انتخابات آزاد مجلس خبرگان برای تعیین تکلیف رهبر است و گرنه حتّی با دو شرط بالا، انتخابات آزاد مجلس و دولت نیز ابداً به آزادراهی نخواهد رسید)

  

چهار. طرح اشتباه مسئله

طرح اشتباه مسئله حتماً به جواب اشتباه می‌انجامد. احمد صدری اینجا نوشته که به خاتمی رأی می‌دهیم همانطور که به هاشمی در برابر احمدی‌نژاد رأی دادیم. احمدی‌نژاد نشان داد که گمانه‌ها درباره‌ی فاجعه‌بودن حضور او در جایگاه دوّم سیاسی کشور درست بوده است و رأی دادن به هرکسی در برابر احمدی‌نژاد در آن انتخابات صحیح بود، نه تنها هاشمی یا کرّوبی و معین بلکه لاریجانی و قالیباف. امّا حالا مسئله این نیست چون دو راهی بین فلانی و خاتمی نیست تا خاتمی برتری داشته باشد بلکه دوراهی بر سر سالم‌بودن یا نبودن انتخابات است؛ حالا نامزد هرکس می‌خواد باشد. تازه در آن انتخابات مگر چه شد؟ مگر یادمان رفته که هاشمی در نامه‌ای نوشت که گلایه‌های خود را با خدا در میان می‌گذارد؟ کرّوبی به درستی نفهمید که چه بر سر او آمد ولی هاشمی می‌دانست امّا سکوت کرد و ناخواسته زمینه را برای کودتای انتخاباتی ۸۸ فراهم کرد. اگر ما و صدری می‌دانستیم که دستهایی قرار است «به هر قیمتی» احمدی‌نژاد را در برابر هاشمی برنده کنند، باز هم در آن انتخابات شرکت می‌کردیم و به هاشمی رأی می‌دادیم؟ منظورم از «ما» کسانی است که هنوز بر این باورند که در انتخابات ۸۸ چنین چیزی رخ داد. چنین کسانی یا نباید در انتخاباتی شرکت کنند یا باید از سلامت آن به وسیله‌ی تعیین ناظرانی مستقل بر سر هر صندوق، نظارت بر شمارش آرا و جمع‌بندی دقیق آن مطمئن شوند. «انتخابات آزاد» اگر فقط به معنای وجود نامزدی کمابیش مطلوب باشد اصلاً کسی را نمی‌ترساند چون گیر اصلی جای دیگری است.

   

پ.ن: احتمالهای بسیاری برای انتخابات آینده وجود دارد. قصد من در این نوشته بررسی اجمالی بحث بازگشت خاتمی از دیدگاه کسی است که انتخابات گذشته را سالم نمی‌دانست؛ تفصیل بیشتر بماند برای بعد. 

پ.ن۲: آقای سناپور یادداشت مرا بررسی و برای من ارسال کرده‌اند. نوشته‌ی ایشان و نقد مختصر من بر آن را اینجا می‌توانید بخوانید.