نقطه‌ی پایان

                                                                                                          پنجشنبه ۸ آبان ۱۳۹۳

  

  

حیات انسان بین دو نقطه‌ی کمابیش ناگزیر است و حیات ِکاری، ‌هنری یا دانشی افراد نیز همچنان؛ گرچه می‌توان برای آن تدبیری اندیشید. مسأله اینجاست که برخی مهارتها با افزایش سن افزوده می‌شوند یا دستکم کاهش نمی‌یابند ولی آن چه که پیوند بیشتری با جسم انسان دارد،‌ رو به ضعف و سستی می‌گذارد. زیاد دیده‌ایم ورزشکارانی که با بالارفتن سن از خداحافظی به موقع خودداری کردند و با نمایش ضعیف اواخر دوران ورزشی،‌ خاطره‌ی دوران اوج خود را کمی مخدوش کردند. برعکس هستند کسانی که به موقع با کناررفتن از یک عرصه،‌ خود را برای عرصه‌ی دیگری آماده کردند. به پاواروتی انتقاد می‌کردند که خداحافظی خود از دنیای موسیقی را -در قیاس با دیگر خوانندگان اپرا- به تأخیر انداخته است ولی به هرحال او خواننده‌ای استثنایی بود و بدرودگفتن وی نیز استثنایی بر قاعده؛ امّا او نیز نتوانست تور خداحافظی را به علّت پیشرفت بیماری به پایان ببرد. انگیزه‌ی نوشتن این سطور شنیدن توصیف آخرین کنسرت محمّدرضا شجریان در آلمان است. آخرین کسی که احتمال می‌دادم برخی عبارات را در وصف اجرای او بشنوم، ‌شجریان بود. استاد آواز در هشتمین دهه از عمر خود به سر می‌برد و طبیعی است که جسم به اقتضای سن رو به ضعف بگذارد. امروز آشنایان به موسیقی از کاستی‌ها انتقاد می‌کنند،‌ فردا ممکن است نوبت شنوندگان عادی برسد. نوشتن درباره‌ی بزرگان فقط منحصر به ستایش نیست، گرچه دعوت از دیگران برای خداحافظی با صحنه بسیار سخت است. استادانی مانند مشکاتیان و لطفی نیز در اجراهای اخیر خود انتقاد زیادی برانگیختند، یکی با زوالی خودخواسته و دیگری کمابیش ناخواسته. برای شجریان بزرگ امکان تدریس و ادامه‌ی حضور در عرصه‌ی اجتماع، فرهنگ و موسیقی همیشه وجود دارد؛‌ حتّی ادامه‌ی فعّالیّت خوانندگی در استودیو که امکان بازخوانی و تصحیح وجود دارد نیز میسّر است. پس این چیزی است که امروز و فردا دارد ولی نمی‌توان از آن گریخت و به یادداشته باشیم که حتّی پدیده‌ای مانند پاواروتی نیز باید روزی خداحافظی می‌کرد. زندگی همین است با تلخ و ترش و شیرینش؛‌ شاید رازآمیز بودن حیات نیز همین درآمیختگی ِفراتر از اختیار ما باشد،‌ میان دو نقطه‌‌ی ناگزیر.