صادق کرده

                                                                                                ‌چهارشنبه ۱۵ دی ۱۳۹۵

              

«صادق کرده» را خیلی دیر دیدم یعنی مدام دیدنش را به تأخیر می‌انداختم. مسعود مهرابی در کتاب «تاریخ سینمای ایران» این فیلم را ادامه‌ی فیلمهای انتقامی که پس از «قیصر» رواج یافت دانسته بود و همین باعث شد که به دیدنش تمایلی نداشته باشم. «قیصر» فیلم گرمی است و متفاوت با جوّ غالب سینمای آن روز ولی طرفدارش نیستم و نسخه‌های بدلش مانند «تنگسیر» را نیز اصلاً دوست نداشتم.

خلاصه گفتم نمی‌شود این فیلم را ندید و دیدم چه دیدنی. تنها چیزی که نبود آن بود که مهرابی نوشته بود (کتاب او کم‌وکاست زیادی دارد؛ برخی فیلمهای مبتذل را دارای ارزش خوانده و به بعضی فیلمهای درخور قبول نپرداخته است). این نظر رایج خیلی‌های دیگر است این اواخر عبّاس بهارلو نیز همین را نوشت.

  

فیلمها یا داستانهای کمی هستند که می‌توانند از خود فراتر روند و سرمشق کلیّتی فراگیرتر باشند. برای مثال «نان و کوچه»ی کیارستمی برای جیم جارموش چنین معنایی دارد. آن سگ نماد یا نشانه‌ی هر ترسی است که در مسیر زندگی جلو آدم سبز می‌شود که این را در نوشته‌اش در سوگ فیلمساز فقید نیز نوشت. در فیلمهای ایرانی کمتر می‌توان به چنین نمونه‌هایی برخورد. شاید در این سالها «به همین سادگی» میرکریمی چنین بود که پیشتر درباره‌اش نوشتم یا مثلاً «اتاق» در سینمای امریکا.

«صادق کرده» داستان مردی است که همسرش ناخواسته در جریان تعرّض به خود به قتل می‌رسد سپس او به کشتن اتّفاقی رانندگان کامیون می‌پردازد. سؤال اینجاست که آیا جانمایه‌ی این فیلم نقد انتقام کورکورانه است یعنی دو جور انتقام داریم یکی انتقام روا که شخص خاطی -خارج از چارچوب قانون- به مجازات می‌رسد (مثل قیصر) و دوّم انتقام ناروا یا اینکه فیلم در ردّ هرگونه انتقام است نه فقط انتقام تصادفی یا بد پس هر انتقامی عملی نادرست است. ارجاعهای فیلم به فیلمهایی از این دست و حتّی انتخاب نام فیلم و دیگر تفاوتها (مانند شخصیّت پلیس با بازی کشاورز) ما را قویدل می‌کند که تقوایی به معنای دوّم نظر داشته است. پس این فیلم دنباله‌ی فیلمهای انتقامی نیست بلکه فیلمی است در نقد چنین فیلمهایی. در زمانه‌ی آشوبناک منتهی به سال ۵۷ چنین دیدگاهی درک نمی‌شد و جامعه آن جور قهرمان را می‌طلبید ولی حالا پس از بیش از چهاردهه می‌توان دوباره هر دو فیلم را بازدید و داوری کرد. این فیلم پس از چهار دهه با حضور کارگردان و بازیگرش روی پرده رفت.