کلمه‌ی گمشده

                                                                                                            دوشنبه ۹ دی ۱۳۹۲

    

    

کوششهای صدساله‌ی سیاسیان ِایران را در جستجوی یک کلمه می‌توان خلاصه کرد. سخنان حسام‌الدّین آشنا نشان می‌دهد که دولت جدید تا اینجا -دستکم در این زمینه- از یک قرن پیش ما جلوتر نیامده است و ما هنوز باید به انتظار دمیدن صبحی دیگر بنشینیم. او پیرامون حصر گفته است:

  

«مسئله‌ی حصر چند جانبه است. همه‌ی جوانب را که حل کنید، باز یک جانب باقی می‌ماند و آن کسی است که تحت حصر است. آن که تحت حصر است باید تصمیماتی بگیرد. اگر او نتواند یا نخواهد تصمیم بگیرد کار برای همگان دشوار می‌شود. اگر تصوّر شما این باشد که آقای مهندس موسوی مظلومی است که تحت حصر است یک جور راهبرد می‌طلبد و اگر تصوّر این باشد که او از باب رحمت اسلامی در خانه‌اش حصر شده است یک جور دیگر درباره‌ی موضوع فکر می‌کنید. بین این دو فاصله خیلی زیاد است که تا وجه مشترکی بین نگاه ظالم و مظلوم پیدا نکنید و یک مصالحه اتّفاق نیفتد، ‌همیشه سؤال باقی خواهد ماند.»

    

اختلاف نظر بین حاکم و محکوم، بین شاکی و متّهم و تمام طرفهای دعوای یک اجتماع قرار بود با یک کلمه حل شود: «قانون». پیش از آن قانون فقط یک شخص بود:‌ شاه. اگر می‌خواست می‌بخشود،‌ اگر نمی‌خواست نه؛‌ اگر می‌خواست می‌گرفت اگر نمی‌خواست نه. الآن متأسّفانه حتّی احمد منتظری نیز می‌گوید که مسأله‌ی حصر فقط با نظر یا دخالت رهبر نظام حل می‌شود. آشنا می‌گوید که هر کس یکجور به قضیّه نگاه می‌کند، ‌این کاملاً طبیعی است ولی تفاوت نظر نباید به تفاوت عمل بینجامد. درست است که اگر محاکمه‌ای صورت بگیرد،‌ قاضی و دادگاه، منصوب رهبری هستند که خود یکطرف دعواست و بی‌طرف نخواهد بود ولی در صورت صدور حکم نادرست،‌ مسئولیّتش به عهده‌ی قوّه‌ی قضا خواهد بود امّا آشنا به عنوان عضوی از دولت باید از اجرای قانون دفاع کند نه اینکه ریش‌سفیدی دو طرف و کوتاه‌آمدن یک‌طرف را توصیه کند. راه تنها این است: اگر مدّعی العموم شکایتی دارد ‌طرح کند و مجال برای دفاع باشد. ایشان مثال از مرحوم منتظری می‌آورد، ‌ولی نمی‌پرسد که او چرا به حصر رفت. چون گفت رهبر نظام سواد و دانش مرجعیّت را ندارد؟ این جرم است؟ آشنا می‌گوید که «حصر غیر از مسئله‌ی حقوقی، جنبه‌ی اخلاقی هم دارد» از او می‌پرسم کدام وجه حصر حقوقی است تا بعد ببینیم وجه اخلاقی آن کدام خواهد بود. ( در بند بعد خواهید دید که وی در توجیه سخنانش مهارت دارد و احتمالاً به شیوه‌ی خودش از عهده‌ی جواب دادن به این پرسش برخواهد آمد)

  

من نیازی نمی‌دیدم این مطلب را بنویسم تا اینکه آشنا بعضی عبارات مصاحبه‌اش را توجیه کرد. او در مصاحبه گفته بود که احمدی‌نژاد انتخابات را برده است و تدلیسی که حجّاریان می‌گوید قبول ندارد. تدلیس حجّاریان را در پرانتز می‌گذاریم چون بعید می‌دانم خودش هم متوجّه باشد که چه گفته است. (حجّاریان مانند دیگر اصلاح‌طلبان ِاز حرکت جامعه وامانده، هر از گاهی چیزکی می‌گوید و همه را به هم می‌ریزد؛‌ خیلی جدّی نگیرید) امّا آشنا بعداً می‌گوید که «من گفتم احمدی‌نژاد برده است امّا نگفتم انتخابات را کجا برده است و نگفتم چه چیزی را باخته است» نمی‌دانم ایشان پیش خود چه فکر کرده و مخاطبان را چه فرض کرده است. 

  

اوّلاً ایشان درباره‌ی باختن یا چه چیزی را باختن حرفی نزده است.

  

ثانیاً همانجا می‌گوید که «با واژه‌ها نباید بازی کنیم» ولی این درست کاری است که ایشان می‌کند. یکی از انواع مغالطات مقام دفاع،‌ مغالطه‌ی تغییر تعریف است. هرگاه در جواب نقد یا اعتراض، معنای گفته‌ی خود را آن چنان عوض کنیم که هیچ نسبتی با معنای اوّل نداشته باشد و در ضمن ادّعا کنیم که از ابتدا همین نظر را داشتیم مرتکب این مغالطه شده‌ایم. (شماره‌ی ۶۱) معنای بردن انتخابات آشکار است و اضافه‌کردن قید «کجا بردن» نمی‌تواند کمکی به گوینده‌ی آن بکند. یعنی ما فرض را بر این بگذاریم که ایشان گفته ا.ن انتخابات را در اتاق فکر جنّتی و شرکا برده و نه سر صندوقها؟ یا انتخابات را «به یغما» برده است؟ یا –برای تمرین بازی با واژه‌ها:- آبروی خودش را برده است؟ بلیت بخت‌آزمایی را برده است؟ مقداری میوه از میوه‌فروش معروف محلّه‌اش برای خانه برده است؟ یا...؟ این توجیه‌های عجولانه و خام ما را به یاد ماجرای جوک نعیمه اشراقی و لاپوشانی مضحکش می‌اندازد که دو گروه بیکار و خاله‌زنک را به جان هم انداخت و مایه‌ی انبساط خاطر شد.

  

ثالثاً آشنا همانجا می‌گوید که «من نتیجه‌ی سال۷۶ را حاصل پیروزی شهر بر روستا می‌دانم. انتخابات ۸۴ و ۸۸ را حاصل پیروزی روستا بر شهر می‌دانم و ۹۲ را حاصل همکاری شهر و روستا.» گذشته از تمایزگذاری ناموجّه بین شهر و روستا و چون‌وچرا در صحّت این تحلیل، ‌آشنا انتخابات ۸۴ و ۸۸ را همانند می‌داند و از آنجا که وی متعرّض سال۸۴ نمی‌شود کاملاً روشن است که پیروز انتخابات ۸۸ را مانند ۸۴ احمدی‌نژادی می‌داند که –به زعم وی- حاصل پیروزی روستا بر شهر بوده است. موسوی از جنس احمدی‌نژاد نیست، ‌یا از جنس خاتمی است یا روحانی؛‌ اگر این گفته کمترین اشاره‌ای داشت به نتیجه‌ای غیر از آنچه اعلام شد، ‌دو انتخابات ۸۸ و ۸۴ را یک‌کاسه نمی‌کرد.

  

این در حالی است که وی اصلاً اجباری به بیان این مطالب نداشت. مصاحبه‌گر به او می‌گوید که «بنابراین کسی که انتخابات ۸۴ و ۸۸ را درست تحلیل کرده بود، به آقای روحانی مشورت دقیقی داد» و آشنا می‌توانست مطالب دیگری بگوید هرچند از سخنان وی و مصاحبه‌گر برمی‌آید که اگر روحانی به پیروزی رسید به خاطر همین تحلیلهای دقیق و پیش‌بینی‌های عجیب وی بوده است!

 

دو سه پرسش باقی می‌ماند که باید در جای خود بررسی شود: پیروزی روحانی تا چه حد مدیون حمایت منتقدان به معنای وسیع بوده است؟ دولت او تا چه وامدار آنان است؟ در برابر خواسته‌های آنان تا چه حد مسئول خواهد بود؟ جماعتی که برای سالگرد اعتراضشان دائرة‌المعارف نه‌جلدی درمی‌آورند و کمترین تعرّض به خود را چنان جواب می‌دهند که گوینده را به توجیه و تغییر و تحریف سخنانش می‌کشانند باید جدّی‌تر گرفته شوند. این نیاز کسانی است که اکنون در مصدر امر قرار دارند نه معترضان.