ایران، لیبی یا تونس؟

                                                                                                  پنجشنبه ۱۴ دی ۱۳۹۶

 

بیشتر اصلاح‌طلبان در مواجهه با اعتراضات اخیر نمره‌ی رد می‌گیرند. از مجمع روحانیون مبارز گرفته تا اکثر تشکّلهایی که بیانیّه دادند. بیش از همه از این نوشته‌ی ابوالفضل فاتح متعجّب و از این گفتگوی تاجزاده متأسّف شدم. بسیاری از آنان نگران این بودند که ایران سوریه یا لیبی شود و با استدلالهای تمثیلی/تشبیهی در نفی ناآرامی‌های اخیر تلاش کردند. کمی درباره‌ی این نحو استدلال توضیح بدهم. یکی از انحای استدلال (فارغ از معتبربودن یا نبودنش) تمثیل است. یعنی به صرف اینکه دو پدیده دارای وجه یا وجوه شباهت باشند،‌ بگوییم در دیگر وجوه یا آن وجهی که مورد نظر است با هم شبیهند. پس:

مقدّمه‌ی اوّل: پدیده‌ی الف دارای صفات یک،‌ دو و سه است.

مقدّمه‌ی دو: پدیده‌ی ب دارای صفات یک و دو است.

نتیجه: پدیده‌ی ب دارای صفت سه است.

این استدلال در صورتی دارای اعتبار است که وجوه شباهت (یعنی صفات یک و دو) «علّت تامّه‌»ی صفت آخر باشند. برای نفی این استدلال کافی است مثال خلف بیاوریم یعنی پدیده‌ای بیابیم که دارای صفات یک و دو باشد ولی صفت سوّم را نداشته باشد. سابقه‌ی این نحو تمثیل در فقه (که به آن قیاس می‌گویند) زیاد است و یکی از مهمترین مغالطه‌هاست که هنوز به شرح آن نپرداخته‌ام.

تاجزاده در مصاحبه‌ی امروزش می‌گوید که باید مواظب باشیم ایران لیبی یا سوریه نشود. پس:

م.اوّل: در سوریه و لیبی اعتراضات خیابانی به آشوب و هرج‌ومرج انجامید.

م. دوّم: در ایران نیز اعتراضات خیابانی رخ داد.

نتیجه: (در صورت عدم مهار آن) ایران نیز دچار آشوب و هرج‌ومرج خواهد شد.

کافی است که به یاد دوستان بیاوریم که می‌توان فهرست بلندبالایی از کشورهایی برشمرد که اعتراضات خیابانی (حتّی بدون سر یا رهبر) به تغییر بهتر انجامید. من هیچ‌وقت نمی‌پسندم الگویی خارجی برای ایران برشمرم چون ایران در خاورمیانه خود همیشه جلودار و الگوی دیگران بوده ولی صرفاً جهت اطّلاع، همین نحو اعتراض در تونس به نتایج خوبی رسید. چرا ایران مثل تونس نشود؟

پ.ن: سایت «ترجمان» که زیر نظر یکی از شاگردان رهبر نظام اداره می‌شود، مطالب مناسب هفته‌نامه‌ای برای افراد با سواد متوسّط را با نام «فصلنامه‌ی علوم انسانی» درمی‌آورد. من هم گاهی به آن پیوند می‌دهم. «ترجمان» در هنگامه‌ی اعتراضات متنی منتشر کرد با این عنوان «آیا اعتراض فایده‌ای هم دارد؟» (جواب دلخواه: معلوم است که نه!) خواستم پیشنهاد کنم این متن را پیش از روز قدس بازنشر کنند که دیدم نه الآن و همزمان با راهپیمایی حکومتی ۱۳ دی هم خواندنش بی‌فایده نیست. به هرحال این راهپیمایی هم اعتراض به اعتراض بود!