منم همینطور

لحظه‌های سینمایی -۷                                                                    سه‌شنبه ۴ شهریور ۱۳۹۹

              

سریال «اتاق خبر»؛‌ مری،‌ دختری که به او تجاوز شده،‌ خطاب به تهیّه‌کننده‌ی تلویزیون:

به من میگن حلقه بپوش یا بگو دوست‌پسر داری؛ یعنی من برای حفاظت از خودم در برابر یه مرد، باید وانمود کنم که به مرد دیگه‌ای تعلّق دارم.

مری (سارا ساذرلند) دختر دانشجویی است که در یک مهمانی در مصرف نوشیدنی و کشیدنی زیاده‌روی می‌کند. پسرهایی که مری نیمه‌هشیار را به خوابگاهش می‌رسانند، به نوبت به او تجاوز می‌کنند. دیدن این صحنه و شنیدن این جمله‌ها شاید ما را به این نتیجه برساند که انگار هر جا برویم آسمان همین رنگ است. تفاوت فرهنگها کمک چندانی به امنیّت زنان نمی‌کند و تفاوت نظامهای حقوقی هم -چنان که خواهیم دید- چندان کارساز نیست.

این روزها نوعی «منم همینطور» ایرانی راه افتاده که دختران، زنان و حتّی پسران از تعرّض‌های جنسی به خود می‌نویسند. در بسیاری از مواقع این خاطرات پرخطر همراه با آوردن نام افراد تجاوزگر است. نام خیلی از هنرمندان برده می‌شود که البتّه حقّ دفاع از خود باید برای همه محفوظ باشد و نمی‌توان به صرف ایراد اتّهام به یک نفر او را مقصّر دانست و گرنه سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.

خیلی کم پیش آمده که در طول سالیان وبلاگ‌نویسی مطلبی را پس از انتشار حذف کنم. اگر هم نظر یا تحلیلی بعدها اشتباه‌بودنش ثابت شد، بهتر دیدم که بماند تا تذکّری برای خودم باشد. یکی از مطالبی که واجب‌ دیدم حذف کنم، یادداشتی بود که درباره‌ی اتّهام تعرّض جنسی به نقّاش و هنرشناس کبیر معاصر نوشتم. آن موقع بیشتر به نظرم نوعی تسویه‌حساب بود ولی با تکرار زدن اتّهام به او از افراد گوناگونی که امکان ندارد با هم توافقی در این زمینه کرده باشند، باقی گذاشتن آن یادداشت نوعی حمایت نامشروع از یک متخلّف بود. دفاع برخی از گالری‌داران و دست‌اندرکاران هنرهای تجسّمی از او و امثال او برای لاپوشانی کارهایش و جلوگیری از شکایت افراد، مکمّل تعرّضهای آگاهانه و دامنه‌دار اوست. 

لیلی گلستان کتابی ترجمه کرده به نام «زندگی با پیکاسو» نوشته‌ی فرانسواز ژیلو معشوقه‌ی پیکاسو که نوع زندگی آزاد نقاشان و تفریحهایشان را به تصویر کشیده است. تصوّر بسیاری از هنرمندان از زندگی هنرمندانه چنین چیزی است ولی بدون دیدن تفاوتهای دو فرهنگ. آن روابط بر پایه‌ی رضایت دو طرف و در متن فرهنگی کاملاً متفاوت است که انجام آن اینجا ممکن نیست. وقتی کار به تعرّض به کارآموزان، نوجوانان و خبرنگاران برسد که دیگر صورت مسأله کاملاً فرق خواهد کرد.

گرفتن یک جوان یک‌لاقبا پس از بالاگرفتن افشاگری‌ها خوب است ولی اصلاً کاری ندارد. کسانی دارای پرونده‌ی تعرّض جنسی‌اند که باور کردنش سخت است. یکی از کارگردانان سرشناس که به دلایل سیاسی بازداشت شد و خواننده‌ی مهاجر پرطرفدار از آن جمله‌اند. بازیگر جوانی از گرفتن نقش کوتاه در فیلم شخصی می‌گفت که شرطش مسافرت یک‌هفته‌ای با او بود. شاید کسی بگوید بر اساس رضایت دو طرفه اشکال ندارد ولی این نوعی سوءاستفاده از جایگاه هنری است. دراین مورد خاص بازیگر متأهّل هم بود و هم‌سن فرزند کارگردان به ظاهر نجیب و مظلوم. وقتی چندی پیش یک کارگردان به اتّهام تعرّض به یک بازیگر تازه‌وارد ۱۹ساله شلّاق هم خورد ولی بعد عکس‌های خندانش را با بازیگران زن دیدم، گفتم که از شماست که بر شماست.

در امریکا از هر ۱۰۰۰ مورد تجاوز تنها ۴۰۰ مورد گزارش می‌شود که فقط ۱۳ شکایت به اثبات می‌رسد. دانستن همین به اضافه‌ی هزینه‌ی دادرسی و امکان شکایت متقابل متّهم کافی است تا قربانی را از شکایت‌کردن منصرف کند. سخنان پیمان حاج‌محمود عطّار، وکیل دادگستری،‌ استاد دانشگاه و متخصّص حقوق جرم و جزا هم عمق بی‌پناهی زنان قربانی را در جامعه‌ی ما نشان می‌دهد. امثال ایشان به جای تأکید روی دشواربودن اثبات تجاوز باید این دغدغه را داشته باشند که هنگام وقوع جرم و پس از آن، فرد قربانی باید چه‌کار کند؛ گفتن اینکه «در دنیا روز به روز اثبات تجاوز سخت‌تر می‌شود»، در واقع تشویق متجاوز و دادن جایزه به اوست.

پیشین: لحظه‌های سینمایی -۶