سیاست‌زدگی و اوکراین

                                                                                                   پنجشنبه ۶ امرداد ۱۴۰۱

       

وظیفه‌ی هنرمندان، دانشوران و فعّالان فرهنگی درباره‌ی حوادث اجتماعی و سیاسی چیست؟ آیا اصلاً می‌توان واژه‌ی «وظیفه» را در این‌باره به کار برد؟ آیا قضاوت‌کردن آنان پیرامون نحوه‌ی موضع‌گیری درباره‌ی حوادث سیاسی رواست؟ چگونه می‌توان قضاوت مناسب و بدون افراط و تفریطی داشت؟ رویکرد فعّالانه و مختارانه به سیاست با سیاست‌زدگی چه تفاوتی دارد؟ آیا می‌توان این افراد را مجبور به موضع‌گیری خاصی کرد؟ اینها سؤالهایی نیست که خیلی راحت بتوان به آن پاسخ داد؛ به ویژه که خیلی مهم است که درباره‌ی چه زمان و چه مکانی حرف می‌زنیم.

 

مصاحبه‌ی بی بی‌سی با علی رهبری به نوعی توضیح‌خواستن از او بود که چرا رهبری ارکستر سن‌پترزبورگ را پذیرفته است؟ او که پارسال در اوکراین رهبر ارکستر بود،‌ حالا چه توضیحی برای اوکراینی‌ها دارد؟ در میانه‌ی بحثها اشاره‌ای به والری گرگیف هم شد که به اذعان رهبری و بسیاری از موسیقیدانان بزرگترین رهبر ارکستر موجود است. او که رهبری ارکستر مونیخ را به عهده داشت پس از خودداری از محکوم‌کردن حمله به اوکراین نه تنها در مونیخ بلکه در میلان و چندجای دیگر نیز کنار گذاشته شد. باید با گرگیف و بزرگی نام او در عرصه‌ی موسیقی کلاسیک آشنا باشید تا دریابید این تحریم چه معنایی دارد. همین سخت‌گیری در عرصه‌ی ورزش هم به برخورد با ورزشکاران روس انجامید و آنان ملزم شدند که حمله به اوکراین را محکوم کنند و گرنه از رقابتهای بین‌المللی حذف می‌شوند.

 

خیلی سخت است که بتوان به معیاری واحد، همگانی و برای هر کشور و حادثه‌ای دست یافت ولی اجمالاً از دید من تفاوت است بین حمایت از یک عمل خلاف، محکوم‌کردن آن و سکوت در قبال آن. اوّلی حتماً شرکت در جنایت است و دوّمی در خور تقدیر امّا سوّمی گرچه نقطه‌ی تاریکی در کارنامه‌ی فرد به شمار می‌آید ولی نباید به حذف او منجر شود. به عبارت دیگر خیلی فرق است بین حمایت از حمله به اوکراین تا محکوم‌نکردن آن. اجبار ورزشکاران و هنرمندان (که این قشر دوّم اصولاً از هر اجباری فراری‌اند) به محکوم‌کردن این حمله و آن را شرط حضور در میادین بین‌المللی قراردادن، اختیاری‌ و خودجوش‌بودن این عمل را از بین می‌برد و محکوم‌کردن فرضی حدّاکثر عملی اجباری برای ادامه‌ی حیات ورزشی خواهد بود و نه کنشی آگاهانه و هدفمند.

 

ایران خودمان را در نظر آورید؛ در سالیان اخیر -به‌ویژه از ۸۸ به این‌طرف- شاهد چندین برخورد حاکمیّت با معترضان بودیم و فعّالان فرهنگی نوعاً سه گونه برخورد با این رویدادها داشتند: عدّه‌ی کمی از وابستگان حکومت از برخورد با معترضان حمایت کردند و مثلاً با ساختن فیلم در برابر معترضان قرار گرفتند، یک گروه از معترضان حمایت کردند و بهایش را هم دادند و می‌دهند و اکثریّتی که موضع‌گیری خاصّی درباره‌ی رویدادهای روز نداشتند. ارزش کار گروه دوّم انکارناپذیر است امّا اگر ما گروه آخر را مانند گروه اوّل فرض کنیم حتماً به خطا رفته‌ایم. نوع واکنش کشورهای غربی به ماجرای اوکراین نشان می‌دهد که سیاست‌زدگی و درهم‌آمیختن سیاست با ورزش،‌ هنر و دیگر عرصه‌های  فرهنگی مختص ما نیست و همه تا حدّی امکان ابتلا به آن را دارند.