مردیها و حرّاج مغالطه

                                                                                               پنجشنبه ۲۶ بهمن ۱۳۹۶

   

مرتضی مردیها یادداشتی نوشته است در تحلیل اعتراضات دی‌ماه ۹۶. من در اینجا در پی نقد کامل سخنان او نیستم که وقت و مجال زیادی می‌خواهد. در واقع خود او آنچه را که برای نقد خودش لازم است در نوشته‌اش آورده امّا راه‌حلّ ساده‌ای را برای تقویت جانب خود و تضعیف جانب مخالف انتخاب کرده است؛ او دو مغالطه‌ی «مسموم‌کردن چاه» و «تله‌گذاری» را خیلی راحت به کار می‌برد. مغالطه‌ی اوّل جایی است که گوینده  صفت ناپسندی را به مخالفان نظرش نسبت دهد تا شنونده را از تأیید آن بترساند (داستان معروف پادشاه لخت) و مغالطه‌ی دوّم برعکس، جایی است که گوینده نسبت مثبت و خوبی را به موافقان نظرش نسبت می دهد تا شنونده را به پذیرش آن راغب کند (شماره‌های ۲۴ و ۲۵)؛ به پنج مثال که از متن برگزیده‌ام دقّت کنید (تأکیدها از من است):

   

۱- به‌نظر می‌رسد وجود این دو عنصر یعنی اراده و تواناییِ متوقف‌کردنِ شورش‌ها در حکومت ایران «روشن‌تر از آفتاب» است؛ هم بارها اعلان شده هم عمل.

۲- می‌توان از قدرت مردم گفت و احتشام حکومت را پوشالی دانست و با مواردی مثل شاه یا برخی حاکمان ساقط شده عربی مقایسه کرد، ولی این کار «آدم‌های اهل فکر و دقیق» و کسانی که نسبت به پیامد آنچه می‌گویند حس مسئولیت دارند نیست. تفاوت‌های مهمی در کار است، که دید و درک آن «هوش فراوانی نمی‌خواهد».

 

۳- هنوز هم بزرگانی زبان به این تهدید نرم باز می‌کنند و حکومت را انذار می‌دهند که اگر بیش از این به کردار خود ادامه دهد مردم علیه آنها به پا می‌خیزند و آن‌گاه دیگر برای هوشیاری و عبرت دیر است. اگر این سخنان محض خالی‌نبودن عریضه است باکی نیست، ولی از «انسان‌های هوشمند و واقع‌بین» انتظار چنین اظهاراتی نمی‌رود.

 

۴- حتی با فرض قبول بسیاری از مفروضات نامطمئن این تصورات که فلان کنیم بهمان می‌شود بیشتر نشان‌دهنده‌ی «روح خسته و آزرده» است تا «ذهن برنامه‌ریز و راهبردی».

 

۵- ولی کدام «منصفی هست» که قبول نکند وضع سیاسی و فرهنگی و اقتصادی ایران با همۀ بدی‌های آسمان‌خراشش اندکی بهتر از دهۀ ۶۰ و ۷۰ است. راضی‌کننده قطعاً نیست، ولی کو چاره؟ کو راه‌حل عملی؟

  

بسیاری حکومتها با داشتن اراده‌ و توانایی برخورد با شورشها تغییر کردند و افراد دقیق، باهوش و مسئول زیادی سرنوشت شاه، اتّحاد جماهیر شوروی و کشورهای بلوک شرق را برای ممکن‌بودن تغییر حکومتها کافی می‌دانند. ذهن برنامه‌ریز و راهبردی می‌داند که هیچ قطعیّت و تضمینی در کار نیست؛ انسان همیشه بین «گزینه‌های محتمل» مختار است؛ حدس می‌زند، پیش‌بینی می‌کند و به تغییر امید می‌بندد. در واقع «عمل» است که به یک گزینه‌ی محتمل قطعیّت می‌بخشد. در واقع بی‌فایده آن است که ایران فعلی را با دهه‌ی جنگ‌ و دهه‌ی جنگ‌زده‌ی بعدش مقایسه کنیم و منفعلانه بپرسیم: کو چاره؟ کو راه‌حلّ عملی؟

مردیها در ادامه و برای اتمام حجّت باز برای بار ششم روش فوق را به کار می‌بندد و می‌نویسد:

۶- انتظار می‌برم واکنش «عقلاً» مقابل این نوشته این نباشد که من از وضع مستقر یک اسطورۀ شکست‌ناپذیر ساخته‌ام.

به نویسنده‌ی کتاب «دفاع از عقلانیّت» عرض می‌کنم: عقل ما  سر جایش است و می‌بینیم که دقیقاً این همان کاری است که شما انجام داده‌ای؛ حتّی عنوان نوشته‌ات نیز با محتوای متن مطابقت ندارد و پادشاه هم کاملاً لخت است.